Verbum

коснаязы́касць, ‑і, ж.

Расстройства мовы, якое заключаецца ў няздольнасці правільна вымаўляць гукі; невыразнае вымаўленне. // перан. Няўменне лёгка, свабодна гаварыць; памылкі ў вуснай мове. У мове.. персанажаў выяўляецца праз коснаязыкасць вузкасць і абмежаванасць іх кругагляду. Адамовіч.

коснаязы́кі, ‑ая, ‑ае.

Хворы на коснаязыкасць; з коснаязыкасцю. // Невыразны, незразумелы (пра мову). Коснаязыкая мова.

ко́сны ​¹, ‑ая, ‑ае.

Схільны да чаго‑н. прывычнага; неўспрымальны да новага, перадавога; адсталы. Як усё пераплялося — старое і новае, вялікае і малое, гераічнае і буднічнае, коснае і перадавое! Шамякін. Выступаючы супроць вузкага, аднабаковага, няправільнага погляду на мужыка як на маленькага, цёмнага, забітага, коснага чалавека, Горкі патрабаваў ад пісьменнікаў па-новаму паказаць старога героя рускай літаратуры. Івашын.

ко́сны ​², ‑ая, ‑ае.

Тое, што і касцявы. Косныя хваробы. Коснае рэчыва. Косны клей.

ко́стачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.

1. Памянш.-ласк. да косць (у 1, 2, 4 і 5 знач.).

2. Разм. Тое, што і шчыкалатка. Потым, калі села на сноп, пачула [Ганна], як шчыміць уколатая аб пожню нага каля кветачкі. Мележ.

3. Гібкая пласцінка, металічная або з кітовага вуса, якая ўшываецца ў грацыю, сукенку і пад.

4. Ядро, семя ў некаторых пладах, пакрытае цвёрдай абалонкай. Костачка вішні. Костачка слівы.

5. Шарык у лічыльніках. [Бухгалтар] гартаў кнігі, ляскаў костачкамі лічыльнікаў. Сабаленка.

•••

Разабраць па костачках гл. разабраць.

ко́стачкавы, ‑ая, ‑ае.

Які мае костачку (у 4 знач.); з костачкай. Костачкавыя плады. // у знач. наз. ко́стачкавыя, ‑ых. Пладовыя расліны, плод якіх мае адну костачку з семем, напрыклад: вішня, сліва, абрыкос.

ко́стка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.

1. Разм. Тое, што і косць (у 1 знач.). Гунава пастукаў па стале сухімі кветкамі пальцаў. Самуйлёнак.

2. Уст. Тое, што і косць (у 5 знач.). Шляхецкая костка. □ Ціха, хамская костка! — крыкнуў старшы жандар. Бядуля.

•••

Белая костка (уст.) — тое, што і белая косць (гл. косць).

Чорная костка (уст.) — тое, што і чорная косць (гл. косць).

Як костка ў горле — тое, што і як косць у горле (гл. косць).

косцепадо́бны, ‑ая, ‑ае.

Выглядам і саставам падобны на косць.

косць, ‑і; Р мн. касцей; ж.

1. Асобная састаўная частка шкілета хрыбетных жывёл і чалавека. Галёначная косць. Лакцявая косць. Грудная косць.

2. толькі мн. (ко́сці, касцей). Астанкі, прах, цела нябожчыка. Па выгане, як на пагосце, жанчыны ў той вечар рыдалі: — А хто ж прывязе нашы косці, зямелька, з нязнанае далі... Вялюгін.

3. зб. Іклы, біўні некаторых жывёл, якія скарыстоўваюцца для дробных вырабаў. Слановая косць. Разьба па косці.

4. толькі мн. (ко́сці, касцей). Кубікі або пласцінкі з рознага матэрыялу для гульні (з выразанымі на іх ачкамі, лічбамі і пад.). Гульня ў косці.

5. якая. Уст. Пра сацыяльнае паходжанне, пра класавую прыналежнасць. Дваранская косць.

•••

Адны косці — пра вельмі худога чалавека.

Белая косць (уст.) — пра людзей знатнага, дваранскага паходжання.

Да касцей — вельмі моцна, зусім, наскрозь (прамокнуць, прамерзнуць і пад.).

Да мозгу касцей гл. мозг.

Даць у косці гл. даць.

Злажыць косці гл. злажыць.

(І) касцей не сабраць гл. сабраць.

Косці парыць гл. парыць.

Косць ад косці — пра каго‑, што‑н., цесна звязанае з чым‑н.; пра ідэйную блізкасць.

Куды груган касцей не занясе гл. груган.

Легчы касцьмі гл. легчы.

На касцях — цаной вялікіх ахвяр (дасягнуць чаго‑н., зрабіць што‑н.).

Пералічыць косці гл. пералічыць.

Перажываць косці гл. перамываць.

Скура ды косці гл. скура.

Уесціся ў косці гл. уесціся.

Чорная косць (уст.) — пра людзей простага, недваранскага паходжання.

Шырокая косць; шырокі ў косці — пра шыракаплечага, каранастага чалавека.

Язык без касцей гл. язык.

Як без касцей — пра чалавека са спрытным, гібкім целам.

Як косць у горле — пра таго (тое), што вельмі перашкаджае, дакучае каму‑н., даймае каго‑н.

ко́сы,

гл. касы.

ко́ська, ‑і, м.

Ласкальная назва каня.