скрыгіта́ць, ‑гічу, ‑гічаш, ‑гіча; незак.
Абл. Скрыгатаць. Моцна сціснутыя зубы скрыгіталі. Крапіва. Камення на полі ўжо не было зверху, адно траплялася яно ў зямлі, аб яго скрыгітаў плуг. Чорны.
скрыгітну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
Аднакр. да скрыгітаць.
скрыжава́льнасць, ‑і, ж.
Спец. Магчымасць атрымліваць жыццяздольнае патомства ў выніку скрыжавання (у 3 знач.).
скрыжава́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле дзеясл. скрыжаваць (у 1 знач.); дзеянне і стан паводле дзеясл. скрыжавацца (у 1, 3 знач.).
2. Месца, дзе скрыжоўваюцца дарогі, вуліцы і пад. На скрыжаванні палявых дарог Здаўна стаіць сяло Чырвоны Лог. Танк. На скрыжаванні вуліц Наташа спынілася, пачакала, пакуль пройдуць машыны. Гамолка. Развітання хвіліна На скрыжаванні лясным... Куляшоў. // Наогул месца, дзе перасякаецца што‑н. чым‑н. У змроку відаць было, як у неба ўрэзвалася скрыжаванне лат. Скрыган. У скрыжаванні нааконных крат — нябёсаў родных зрэзаны квадрат. А. Вольскі. / у перан. ужыв. Вёска ў Заходняй Беларусі стаяла на скрыжаванні нацыянальных і сацыяльных супярэчнасцей. У. Калеснік.
3. Спарванне жывёлін або апыленне раслін розных відаў, гатункаў, народ для атрымання новай пароды, новага віду ці гатунку.
4. Узаемадзеянне дзвюх або некалькіх моў. Скрыжаванне моў.
скрыжава́нні, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад скрыжаваць.
2. у знач. прым. Які размешчаны крыж-накрыж, мае выгляд крыжа. Ты [гарадок] знарок пабудаваны На дарогах скрыжаваных. Русак. Бохан хлеба ляжаў на канцы доўгага, няшчыльна збітага з дошак стала, падпёртага скрыжаванымі ножкамі. Брыль.
скрыжава́цца, ‑жуецца; зак.
1. Размясціцца крыж-накрыж; перасячыся. З Палескай чыгункай якраз у Гарбылях скрыжавалася другая, якая вяла з пшанічнай Украіны ў багатую лесам Беларусь. Навуменка. Угары вецце сплялося, скрыжавалася чорна-зялёным дахам. Мележ. // перан. Пераплесціся. У вачах Гэлькі скрыжаваліся радасць і страх. Сташэўскі.
2. Спалучыцца адзін з адным у выніку скрыжавання (пра расліны, жывёлу).
3. Зрабіць уплыў адзін на аднаго ў працэсе скрыжавання (пра мовы, гаворкі).
скрыжава́ць, ‑жую, ‑жуеш, ‑жуе; зак.
1. што. Скласці што‑н. крыжам, крыж-накрыж. Засмужац нахіліўся да мёртвага, скрыжаваў яго рукі па грудзях. Мележ. Мікешка сеў на лямцавую пасцілку — кашму з каляровымі ўзорамі, скрыжаваў падкурчаныя ногі. Беразняк.
2. каго-што. Зрабіць скрыжаванне жывёлін або раслін для атрымання новай пароды, новага віду ці гатунку. Скрыжаваць антонаўку з дзікай яблыняй.
•••
Скрыжаваць мячы (шпагі) — пачаць паядынак, бой, спрэчку.
Скрыжаваць позіркі — паглядзець адзін аднаму ў вочы, выказваючы супярэчлівае пачуццё.
скрыжа́ль, ‑і, ж.
Кніжн.
1. Дошка, пліта з напісаным на ёй тэкстам (пераважна свяшчэнным, культавым).
2. звычайна мн. (скрыжа́лі, ‑ей); перан.; чаго або якія. Пра тое, што захоўвае, куды занесены памятныя падзеі, даты, імёны і пад. Скрыжалі навукі. Скрыжалі гісторыі. □ І славу тую, што ўпісалі мы ў гістарычныя скрыжалі, наш горад панясе ў вякі. Машара. Таемны вы, зямлі скрыжалі! Чаго ў сябе вы не ўпісалі! Колас.
скрыжо́ўванне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. скрыжоўваць — скрыжаваць.
скрыжо́ўвацца, ‑аецца; незак.
1. Незак. да скрыжавацца.
2. Зал. да скрыжоўваць.