Verbum

жывіцца, ✂; незак.

1. Харчавацца і здабываць харчаванне. Ластаўкі жывяцца насякомымі.

   • Ж. падзённай работай.

2. Забяспечвацца ўсім неабходным для нармальнага існавання, развіцця, дзейнасці.

   • Тканкі чалавечага арганізма жывяцца кіслародам.
   • Расліны жывяцца сокамі з зямлі.

3. Мець для сябе выгаду, карысць, нажывацца.

   • Ж. з чужога мазаля.

|| наз. жыўленне, ✂.

жывіць, ✂; незак.

1. Ажыўляць, бадзёрыць. Цёплыя сонечныя прамяні жывілі зямлю.

   • Крынічная вада жывіць свежасцю.

2. Забяспечваць чым-н. неабходным для нармальнага існавання.

   • Вітаміны жывяць арганізм.

3. перан. Падтрымліваць што-н., быць апорай для чаго-н.

   • Добрыя весткі жывяць надзею.

жывот, ✂, м.

1. Частка цела ў чалавека і жывёл, у якой размешчаны органы стрававання.

   • Боль у жываце.

2. Страўнік, кішэчнік (разм.).

   • Купіць лякарства ад жывата.
   • Благому жывату і пірог шкодзіць (прыказка).

◊

• Падарваць жывот (жываты) са смеху (разм.) — моцна смяяцца, аж заходзіцца.

• Жывот падцягнула (безас.) — захацелася есці.

• Качацца жыватом (разм.) — качацца ад болю ў жываце.

• Хватацца за жывот (разм.) — хахатаць да знямогі.

• Плячысты на жывот (разм. жарт.) — ахвотнік паесці.

жывучы, ✂.

1. Жыццяздольны, вынослівы.

   • Жывучыя кветкі.
   • Ж. арганізм.

2. перан. Здольны доўга захоўвацца, існаваць.

   • Жывучыя звычаі.

|| наз. жывучасць, ✂.

жывы, ✂.

1. Такі, які жыве, валодае жыццём.

   • Жывая істота.
   • Жывая прырода.
   • Жывыя кветкі (не штучныя).

2. Поўны жыццёвай энергіі, дзейны.

   • Ж. тэмперамент.
   • Ж. розум.
   • Ж. ўдзел у чым-н.
   • Жывыя вочы.

3. Самы сапраўдны, арыгінальны.

   • Жывая рэчаіснасць.
   • Паказаць у творы жывых людзей.
   • Ж. прыклад гераізму.

4. Бойкі, поўны руху, ажыўлены.

   • Жывая дарога.

5. Лёгкі і выразны, яркі.

   • Жывая мова рамана.
   • Ж. паказ падзей.
   • Жывыя ўспаміны.

6. Які сапраўды існуе, яшчэ не знік.

   • Жывая граматычная форма.
   • Жывая літаратурная мова.

7. Такі, які захоўваецца ў памяці, не забываецца.

   • Старыя будынкі — жывая гісторыя горада.

   • Жывое срэбра — ртуць.

   • Жывая сіла (спец.) — людзі, жывёла (у адрозненне ад механізмаў, тэхнікі).

   • Жывая вага — вага жывой жывёліны (у процілегласць чыстай вазе мяса).

   • Жывая мова — мова, якой карыстаецца народ.

   • Жывы куток — кабінет прыроды, дзе знаходзяцца жывыя жывёлы, а таксама іх чучалы.

   • Браць (узяць) за жывое (разм.) — даймаць (даняць) чым-н., расстройваць, прымушаць (прымусіць) нервавацца.

   • Жывога месца няма (разм.) — пра вельмі збітага чалавека.

   • На жывую нітку (разм.) — нетрывала, на скорую руку (зрабіць што-н.).

   • Ні адной жывой душы (разм. 4) — нікога, ні аднаго чалавека.

   • Жывое слова —

     1. вусная мова ў адрозненне ад пісьмовай;
     2. яркая мова, цікавае слова, якое хвалюе слухача.

   • Жывая крышка — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.

   • Зачапіць за жывое — усхваляваць, закрануўшы што-н. важнае для каго-н.

   • Жывая рана —

     1. рана, якая яшчэ не зажыла;
     2. перан. вострае, нядаўняе гора, пакута.

   • Жывая капейка — пра ўсё, што дае прыбытак, даход.

   • Ні жывы, ні мёртвы хто (разм.) — у стане вялікага страху.

   • Жывы труп — пра вельмі слабага, худога, блізкага да смерці чалавека.

   • Жывая чарга — чарга, якая патрабуе абавязковай прысутнасці ўсіх, хто яе заняў.

|| наз. жывасць, ✂.

жыгала, ✂, н. (разм.).

Металічны распалены прут, якім прапякаюць дзіркі ў дрэве, косці.

|| прым. жыгальны, ✂.

жыгучка, ✂, ж.

Пякучая крапіва з дробным круглым лісцем.

|| прым. жыгучкавы, ✂.

жыжа, ✂, ж.

1. Тое, што і жыжка (у 1 знач.).

2. У дзіцячай лексіцы: агонь.

   • Жыжа кусь!

жыжка, ✂, ж.

1. Цякучая сумесь вадкіх і цвёрдых рэчываў.

   • Гнаявая ж.

2. Вадкая частка стравы.

   • Зліць жыжку з супу.

|| памянш. жыжачка, ✂.

жыла, ✂, ж.

1. Назва крывяносных сасудаў, сухажылляў.

   • Сінія жылы на руках.

2. Трэшчына ў зямной кары, запоўненая горнай пародай, а таксама горная парода ў такой трэшчыне.

   • Залатаносная ж.

3. Багністае месца з падземнай крыніцай (разм.).

4. Асобны провад кабелю.

   • Провад з трох жыл.

◊

• Выцягваць жылы з каго (разм.) — мучыць якімі-н. даручэннямі, празмернымі патрабаваннямі.

• Залатая жыла — вельмі багатая крыніца даходу.

• Ірваць жылы (разм.) — вельмі цяжка працаваць.

• Напінаць жылы (разм.) — напружвацца з усіх сіл.

• На ўсе жылы, з усіх жыл (разм.) — на поўную сілу.

|| прым. жыльны, ✂.