Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Малата́р ’малацьбіт’ (гродз., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.). З польск. młocarz ’тс’.

Малата́рка, мылыта́рка ’малатарня’ (Касп., Бяльк., Некр.; Крыў., Са сл. Дзіс.; Мат. Гом., Ян.), укр. молота́рка, рус. пск. молотарка ўзніклі ў выніку кантамінацыі бел. малатарня і рус. молотилка.

*Малата́рнік, молота́рнік ’малацьбіт’ (малар., бяроз., Выг.). У выніку кантамінацыі спрадвечнага молотілнык і новага молотар (гл. малатар) ’тс’.

Малата́рня ’машына для абмалоту сельскагаспадарчых культур’ (ТСБМ, Чуд., Шат., Яруш.; КЭС, лаг.), ’лапатун, балбатуха’ (Шат., Касп.). Укр. молота́рня ’тс’. З польск. młocarnia ’тс’, аформленага згодна з усх.-слав. поўнагалоссем.

Малатня́ ’ток’ (паст., Сл. ПЗБ). Бел. рэгіяналізм, якому паводле ўтварэння адпавядае серб.-харв. млатња ’малацьба’. Семантычнымі адпаведнікамі з’яўляюцца чэш. mlatevna ’ток у гумне’, славац. mlatovna ’ток, гумно’.

*Малату́н, молоту́н ’брахун, балбатун’ (ТС). Да малаці́ць ’лапатаць’ (гл.). Аб суфіксе ‑ун гл. Сцяцко (Афікс. наз., 68).

Малафе́йчык ’павець для дроў’ (брэсц., Нар. сл., Сл. Брэс.). Відавочна, з малаха́й1 ’шапка з шырокімі навушнікамі’ — паводле падабенства адтапыранага навушніка з паветкай. Параўн. рус. валаг., вяц. малафейка ’кофта са зборкамі’.

Малаха́й1 ’шапка з шырокімі навушнікамі’, ’шырокі кафтан без пояса’ (ТСБМ), малахайка ’зімовая шапка’ (Касп.). Укр. малахай, рус. малаха́й ’шырокае мешкаватае адзенне без пояса’, ’доўгі халат з футра’, ’неакуратна апрануты чалавек’, ’разява, расцяпа’, ст.-рус. малахай ’шапка з футрам’ (XVII ст.). Запазычана ва ўсх.-слав. мовы з тат. malaxai, марыйск. malaxai, якія з калмыц. maχlä, манг. malagai ’шапка’ (Фасмер, Этюды, 127; Яго ж, 2, 562; Аткупшчыкоў, Из истории, 208).

*Малаха́й2, молоха́й ’хвароба ў авечак’ (мазыр., З нар. сл.). Няясна. Недастатковасць інфармацыі аб сутнасці названай хваробы дае магчымасць зрабіць толькі некаторыя дапушчэнні адносна паходжання лексемы. Можна дапусціць, што яна звязана з навагрэч. μαλακός ’мяккі’, μαλακώνω ’паслабляю, размякчаю, сціхаю’, μαλάκυνσις ’размякчэнне мозга’, якія ўзыходзяць да ст.-грэч. μαλαχία ’слабасць’. Параўн. таксама лац. malacia ’вяласць, бяздзейнасць’, ’адсутнасць апетыту’.

Малахол ’дзівак, дурнаваты’ (Юрч.), малахольны ’нястрыманы’ (Касп.), ’нервовы, неўраўнаважаны’ (Сцяц. Сл.), малахольный ’неразумны, легкадумны’ (шкл., Мат. Маг.), малахолля ’хваравітасць розуму’ (КЭС, лаг.). Рус. малахольный ’разумова непаўнацэнны, дурнаваты’, ’няўдачлівы’. Узыходзіць да навагрэч. μελαγχολικός ’меланхалічны’, μελαγχολία ’сум’ (Краўчук, вусн. паведамл.), аднак шляхі яго пранікнення невядомыя.

Малацебнік, молотэбнык ’малацьбіт’ (беласт., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.; малар., кобр., Выг.; Яруш.). Утворана ад прыметніка ⁺малацебны, параўн. польск. młociebny ’прызначаны для малацьбы’. Да малаціць (гл.).