Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Адно́йчы (БРС, КТС) < адноў + чы. Параўн. аднова (Нас.) ’тс’ і рус. адновча. Гл. адзін.

Адно́лькавы (Гарэц., КЭС, Бяльк., КТС, БРС) да адноўкавы? Параўн. аднаколы ’аднолькавы’ з аднаковы (укр. однаковий).

Адно́ш ’і, і сапраўды’ (Кліх) да адно ж.

Адны́м лё́там ’хутка, ураз, адным махам’ (Бяльк.) да лётаць (гл.).

Адо́зва (Гарэц.), укр. відозва да зваць (гл.). Словаўтварэнне як у перамога.

Адо́лець ’асіліць’ (Шат.), адалець ’тс’ (Яруш.), ст.-рус. одолѣти, ст.-чэш. odolati, ст.-слав. одолѣти, серб.-харв. одо̀љети, славен. odoleti ’тс’ да дол (гл.). Не трэба змешваць са здолець, здольны (гл.) (< доля). Апошняя група лексем толькі беларуска-ўкраінска-польская (гл. Мартынаў, Лекс. балтызмы, 26). Гэтыя дзве групы традыцыйна ўзводзяць да адной. Бернекер (1, 206) праз рус. одолить ’выдзеліць’ намагаецца іх звязаць, але не пераканаўча. Ст.-бел. одолѣти ’задаволіць’ (1595) (Нас. гіст.), магчыма, вынік семантычнай кантамінацыі.

Адо́нак ’зроблены з колікаў, палак і галля насціл, на якім складаецца (кідаецца) сена ў стог’ (Янк. Мат., Бір. дыс., ДАБМ, Шат.), ’астаткі збожжавай або сеннай сцірты’ (Нас.), адзёнак ’стог сена’ (Янк. I, ДАБМ, Некр.), адзёлак ’падмосткі пад стог’ (ДАБМ), адонішча падножка’ (Арх. Бяльк.) да дно (гл.).

Адпаве́дны ’адпаведны, адказны’, адпавядаць ’адказваць’, адпавядальны, ст.-бел. отповедный ’адказны’ (1496) (Нас. гіст.), отповѣдати ’адказаць’ (1347) (Нас. гіст.). Гл. ведаць.

Адпа́каць ’справіць пахаванне нябожчыка’ (Нас.). Гл. пакаць.

Адпасці́ць ’адкарміць’ (Шат.) да пост (гл.). Іранічнае пераасэнсаванне.