Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Паці́хай ’ціха’ (слуц., Сл. ПЗБ). Да па‑ і ціха (гл.). Канчатак (суфікс) -w, відаць, пад уплывам прыслоўя употай. Не выключае, што гэта суфікс параўнальнай ступені прыслоўя (як пярвей/ няйначай, раней, лепей).

Па́цкаць ’пэцкаць, мараць’ (Нас.), пацкацца ’пэцкацца’ (ТС). Да пац, паікаць ’біць’ (гл.). Параўн. польск. pacać ’ляснуць, ляпнуць (фарбай)’. Утворана пры дапамозе памяншальнага суфікса ‑k‑.

Пацме́нкі ’басаножкі’ (глус., Мат. Маг.). Няясна. Відаць, кантамініраваная назва, першая частка якой з’яўляецца роднаснай да польск. patynka, patynek ’туфлі’ ці рус. ботинок ’чаравік’.

Па́цнуцца ’стукнуцца, трэснуцца’ (ТС). Да пац©, пацаць (гл.). Параўн. таксама польск. pacnąć ’ляснуцца, упасці на зямлю, плюхнуцца’.

Пацо́паны ’дурнаваты’ (хойн., Мат. Гом.), а таксама ў выразе: мяшком пацопаны ’тс’ (Ян.). Да цопаць ’стукнуць’, ’ударыць плазам, далоняй’ (гл.), якое на Палессі семантычна некалькі адрозніваецца ад бел. літар. цопаць ’хуценька хапаць рукамі і пад.’ (ТСБМ). Гукапераймальнае (ад цоп!).

Пацуба́йла, паціпийла, пацюпайла, пачупайла ’гультаяваў, марудлівы’ (паст., лаг., пух., ігн., гродз., Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. paciupäila ’маруда’ (Грынавяцкене, Сл. ПЗБ, 3, 472).

Пацубе́нькаць ’пагаманіць’ (добр., Мат. Гом.). Гукапераймальнае. Параўн. аналагічныя гом. падуду́каць, пакугікаць ’тс’ (там жа), а таксама ўкр. поцвенькати ’пагаварыць на незразумелай мове’, поцвірінькати ’пацвыркаць’.

Пацуга́цца ’пагушкацца’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Да цугайкі ’арэлі’ (там жа). Утварэнне, аналагічнае да драг. гбидашка, гойдалка ’тс’ — погойдатися. Прэфікс яа- < прасл. po‑ са значэннем меры.

Пацу́ка ’крупнік’ (карэліц., Сцяшк. Сл.). Не зусім ясна. Магчыма, у выніку кантамінацыі лексем пасока (гл.) і цюрау якое з балт. моў (параўн. літ. tyrė ’каша’) — пра апошняе гл. Трубачоў (Slavia, 29, 1960, 28).

Пацу́паць ’падрабіць зубамі’ (А. Усціновіч, вусн. паведамл.). Да па‑ і + цупаць, апошняе — гукаперайманне, параўн. дзятл. цу́пацца ’гойдацца’ (Сцяшк. Сл.), чэш. eupati /dupatif Vupati ’чаканіць крок’, славен. cipati ’цяжка ступаць’.