Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Пары́ла, парджы́ла ’вятроўнік, Filipendia цішагіа Maxim’ (Кіс.), парыла (Шат., Мат. Гом.), парыло (ТС, Маш., 5, 128) ’тс’. Мяркуючы па варыянту парджыла, слова можа быць запазычаннем з польск. parzydło ’тс’, набліжаным да ўсх.-слав. формы, што пацвярджаецца і геаграфіяй слова. Польск., відавочна, ад parzyć ’парыць’. Семантычная матывацыя невядомая; мабыць, таму што адвар гэтай лекавай расліны ўжываўся як прыпарка.

*Парына́ць, порыниць ’даваць нырца’ (Маш., 171, 174), ’спускаць, акунаць’ (ТС). Пранікненне з укр. поринити ’ныраць’.

Пары́раваць ’адбіць (адбіваць) удар; першапачаткова — у фехтаванні’ (ТСБМ). З рус. пари́ровать ’тс’ < ням. parieren ’тс’ ад лац. parāre ’рыхтаваць’ (параўн. Фасмер, 3, 207).

Пары́ск ’паркаль; (паркалёвая) хустка’, парыскаем ’паркалёвы’ (Мат. Гом.). Няясна. Ці не звязана з польск. paryski ’парыжскі’ < Parys ’Парыж’, адкуль маглі прывозіць тканіну.

Па́рыць ’варыць што-небудзь у закрытай пасудзе пры дапамозе пары; апрацоўваць парай, варам (для ачысткі, размякчэння і пад.); апякаць, прыпякаць; кіпяціць (пра малако); біць, лупцаваць’. Рус. па́рить, укр. па́рити, ц.-слав. парити, польск. parzyć, в.-луж. parić, н.-луж. pariś, чэш. pařiti, славац. pariť, серб.-харв. па̏рити, славен. páriti. Прасл. pariti < para (гл. па́ра1). Роднаснае літ. perëti, periu, perëjau ’выседжванне птушанят’ (Мюленбах-Эндзелін, 3, 201; Мацэнаўэр, 12, 191; Фасмер, 3, 207).

Па́рыш ’каша з сумесі жыта, ячменю і грэчкі’ (Сл. ПЗБ), варыш, парёшка, паро́ха ’кісла-салодкая ежа, прыгатаваная з жытняй і грэчневай мукі’ (Вешт., дыс.).

Парэ́брына ’тое ж, што і рабрына’ (ТСБМ, абл., Янк. 1), порэ́брина ’рабро ў кашы’ (ТС), порэбʼе ’рэбры ў кошыку’ (З нар. сл., навагр.). Конфіксныя ўтварэнні ад рабро (гл.).

Парэ́з ’разок, Słratiotes L.’ (Інстр. III), ’жабнік, парэз, Hydrocharis L.’ (Кіс.), ’парэз’ (Бяльк.). Рус. поріз ’Słratiotes L.’ Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад парэзаць < рээаць. Расліна названа паводле рэжучых уласцівасцей лісцяў. Параўн. яшчэ чэш. lezan (вытворнае па рускаму ўзору); славац. rezaoka ’расліна Słratiotes’ (гл. Махэк, Jména rostl., 260).

Парэ́знік ’двухгадовая або шматгадовая травяністая расліна сямейства парасонавых, якая расце на ўзгорках у стэпах і між кустоў у камяністых месцах’ (ТСБМ), ’парэзнік, Lilanotis L.’ (Кіс.). Дэрыват ад парэзаць па знешняму выгляду лісцяў. Рус. порізник і ўкр. порізник — гэта расліны сямейства Рlantago, з іншай семантычнай матывацыяй (ужываюцца пры парэзах).

Парэ́й ’адзін з культурных відаў цыбулі з падоўжанай цыбулінай і плоскімі лістамі, прыгоднымі да яды’ (ТСБМ). З рус. поре́й ’тс’ (параўн. Крукоўскі, Уплыў, 88), дзе запазычана праз ням. Porrei з франц. porrée ад лац. porrum ’тс’ (Міклашыч, 261; Праабражэнскі, 2, 106; Фасмер, 329).