Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Раскабы́ліцца ’разбурыцца’ (Юрч.). Няясна. Магчыма да капыл1 (гл.), параўн. рус. дыял. на копыл ’тырчком’, поднять всё вверх копылом ’узбудзіць, падняць’.

Раскабы́рдзіць ’увесці ў злосць’ (Юрч.), сюды ж раскабырдзіцца, раскабырджаны. Параўн. скапу́рыцца, скапы́рдзіцца ’памерці’ (Сцяшк. Сл.), рус. дыял. закопу́рдиться ’тс’, якія Гарачава звязвае з рус. копурять ’капаць, калупаць’, серб. і харв. kopòrati, kopirati, kopàrati ’рухацца, капашыцца, калупацца, рыцца’ < прасл. *kop‑ з r‑пашырэннем (Гарачава, Этимология–1985, 63), пры гэтым, аднак, застаюцца семантычныя цяжкасці.

Раскава́ны ’вызвалены ад акоў’, ’вольны, нічым не абмежаваны’ (ТСБМ), раску́ты (Байк. і Некр.). Утворана з пераносным значэннем ад раскава́ць < кава́ць, што магло без прыстаўкі азначаць ’закоўваць у ланцугі’. Цікава, што ў гэтым значэнні вядома укр. кува́ти ’тс’, ст.-рус. ковати ’закоўваць у аковы’ (сустракаецца ў Наўгародскім летапісе 1228 г.), ст.-польск. kować ’закоўваць у ланцугі’. Можна меркаваць яшчэ пра больш раннюю семантыку каваць ’абіваць каваным металам’, напрыклад, ст.-рус. ковати ’тс’ (сустракаецца ў Іпацьеўскім летапісе 1175 г.) < прасл. *kovati ’біць’, параўн. каваны жалезам ’абіты жалезам’. Варыянт раску́ты, як ку́ты, куць ’каваць’ (Байк. і Некр.), імаверна, з польск. kuć ’каваць’, што з’яўляецца вынікам выраўновання дзеяслоўных асноў польск. дыял. kować > kuje > kuć. Гл. кава́ць.

Раскаве́зіць ’разбіць ды крыві’ (дзятл., Жыв. сл.), сюды ж, відаць, роскові́зыты: росковізыты губы ’распусціць губы’ (Клім.). Звязана з раскаве́сіць (гл.) з экспрэсным азванчэннем с → з і працягам семантыкі, які тлумачыцца праз магчымую рэдукцыю зафіксаванага значэння: ’разбіць ды крыві [губы]’.

Раскаве́ркаць ’парыць, раскапаць’ (Мат. Гом.), раскаве́рчыць, раскавяра́чыць ’раскалупаць, разбурыць’ (Юрч.). Гл. каверт.

Раскаве́сіць ’развесіць (губы)’ (слон., Жыв. НС), роскове́сіць ’тс’: губу росковесіў (ТС). Імаверна, ад развесіць з экспрэсіўнай устаўкай ‑ка‑/‑ко‑, асабліва ўласцівай для палескіх гаворак (Ніканчук, Этимология–1977, 123). Параўн. накуве́сіцца (гл.), што да *vesiti, гл. весіць1.

*Раскавы́раць, росковы́рати ’раздурэцца; сапсавацца’ (Бес.). Да незафіксаваных *кавы́раць, *кавы́рыць, роднасных каве́рыць (гл.) — з метафарычным пераносам; адносна фанетычнай субстытуцыі параўн. таксама кавыра́ць (гл.).

Раскавялі́ць ’рассячы, разваліць, глыбока параніць’ (ТСБМ). Няясна.

Раскакаці́цца ’буйна разрасціся’ (Юрч.), раскакаці́ць ’выклікаць бурны рост’ (там жа). Сюды ж раскакаці́стый ’сукаваты, развесісты’ (Юрч. Фраз. 1). Гл. кокат.

Раскалава́ты ’разбэшчаны’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Вытворнае ад раско́л ’гарэза, свавольнік’, што ўтварае сінанімічнае раско́льнік ’тс’. Утворана з суф. ‑ава‑, што нясе значэнне вялікай ступені праявы якасці, параўн. дуракава́ты і інш. Гл. раско́л.