Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
абвгдезклмнопрстуўхш
абвджлоыэ

ірвацца, ✂ і рвацца, ✂, незак.

  1. Раздзяляцца на часткі, станавіцца рваным.

    • Ніткі рвуцца.
    • Сэрца рвецца (перан.).

  2. Прыходзіць у непрыгоднасць, станавіцца рваным (у 2 знач.).

    • Абутак ірвецца.

  3. Узрывацца, разрывацца з выбухам.

    • Бомбы рвуцца.

  4. Старацца вызваліцца.

    • І. на волю.

  5. перан. Прагна імкнуцца зрабіць што-н., дасягнуць чаго-н.

    • І. на фронт.

ірваць, ✂ і рваць, ✂, незак.

  1. Вырываць рэзкім рухам, з сілай выхопліваць.

    • І. зубы.

  2. Аддзяляць, адрываць ад сцябла, галінак (кветкі, плады і пад.).

    • І. яблыкі.

  3. Раздзяляць на часткі, разрываць.

    • І. ніткі.
    • І. паперу.

  4. Разбураць, узрываць што-н.

    • І. чыгунку.

  5. перан. Спыняць, разрываць.

    • І. адносіны.

  6. Нарываць (разм.).

    • Палец ірве.

◊

  • Ірваць бакі (жываты) (разм.) — моцна смяяцца, заходзіцца ад смеху.

  • Ірваць жылы (кішкі, пуп) (разм.) — цяжка працаваць, надрывацца на якой-н. рабоце.

  • Ірваць з рук (разм.) — купляць нарасхват.

  • Ірваць на сабе валасы (разм.) — быць у адчаі, моцна перажываць.

|| аднакр. ірвануць, ✂ і рвануць, ✂.

ірвота, ✂ і рвота, ✂, ж.

Адвольнае вывяржэнне змесціва страўніка цераз рот, а таксама тое, што вывергнута такім чынам.

|| прым. ірвотны, ✂ і рвотны, ✂.

ірвотнае, ✂ і рвотнае, ✂, н.

Лякарства, якое выклікае рвоту.

ірдзецца, ✂ і рдзецца, ✂, незак.

Тое, што і ірдзець.

ірдзець, ✂ і рдзець, ✂, незак.

Рэзка вылучацца (пра што-н. чырвонае), чырванець; быць ярка-чырвоным ад чаго-н.

  • Ірдзеюць сцягі.
  • Неба ірдзее.

|| наз. ірдзенне, ✂ і рдзенне, ✂.

іржа, ✂ і ржа, ✂, м.

  1. Чырвона-буры налёт на паверхні жалеза, што ўтвараецца ў выніку акіслення яго ў паветры і ў вадзе.

    • І. на ланцугу.
    • І. на душы (перан. пра тое, што шкодна дзейнічае на каго-, што-н.).

  2. Прымесь вокіслаў жалеза ў балотнай вадзе, якая надае ёй буры колер і спецыфічны прысмак.

  3. Жоўта-аранжавыя плямы на паверхні раслін, якія з’яўляюцца ў тых месцах, дзе развіваюцца споры паразітных грыбкоў.

    • Хлебная р.

іржавасць, ✂ і ржавасць, ✂, ж.

Наяўнасць іржы.

іржавець, ✂ і ржавець, ✂, незак.

Пакрывацца ржой.

  • Жалеза ржавее.

|| зак. заржавець, ✂.

|| наз. іржавенне, ✂ і ржавенне, ✂.

іржавы, ✂ і ржавы, ✂.

Пакрыты ржой, які змяшчае ў сабе вокіслы жалеза.

  • І. замок.
  • Іржавая вада.
  • І. колер (чырвона-буры).