Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні
абвгдеёжзійклмнопрстуфхцчшэюя
авеілмнортуц

хаваць​2, ✂; зак.

  1. Аддаваць зямлі, закопваць нябожчыка або крэміраваць яго і ўстанаўліваць урну з прахам дзе-н.

  2. перан. Лічачы аджыўшым, аддаваць забыццю; забываць.

    • Х. свае мары.

|| зак. пахаваць, ✂.

|| наз. пахаванне, ✂.

|| наз. хаванне, ✂.

хада, ✂, ж.

  1. Перамяшчэнне на нагах.

    • Стаміцца ад доўгай хады.

  2. Уласцівая каму-н. манера хадзіць, паходка.

    • Лёгкая х.

  3. перан. Цячэнне, развіццё чаго-н., ход.

    • Х. падзей.

хадавы, ✂.

  1. гл. ход.

  2. Які знаходзіцца на хаду, у эксплуатацыі.

    • Х. транспарт.

  3. Не замацаваны ў пастаянным становішчы, рухомы (спец.).

    • Х. вал.

  4. Які мае вялікі попыт; які знаходзіцца ў шырокім ужытку.

    • Х. тавар.
    • Хадавая тэма.

  5. Які многа дзе бываў, ведае справу; лоўкі, растаропны (разм.).

    • Хадавая жанчына.

  6. Звязаны з перамяшчэннем у пэўны перыяд у пэўным напрамку.

    • Хадавая рыба.

хадайнік, ✂, м.

  1. Той, хто хадайнічае за каго-н. (разм.).

  2. Асоба, якая вядзе чыю-н. справу ў судах (уст.).

|| ж. хадайніца, ✂.

хадайніцтва, ✂, н.

Афіцыйная просьба ў пісьмовай або вуснай форме.

  • Адказаць у хадатайніцтве хадайніцтве.

хадайнічаць, ✂; незак.

Выступаць з хадатайніцтвам хадайніцтвам.

|| зак. пахадайнічаць, ✂.

|| наз. хадайнічанне, ✂.

хадакі, ✂, м. (разм.).

Боты, у якіх адрэзаны халявы.

  • Уссунуць хадакі на ногі.

хаджалы, ✂ (разм.).

  1. Які многа бываў дзе-н.; бывалы.

  2. Пра каня: які хадзіў у запрэжцы.

хадзіць, ✂; незак.

  1. Рухацца, перамяшчацца, ступаючы нагамі (пра чалавека, жывёл).

    • Дзіця рана пачало х.

  2. Тое, што і ісці, але абазначае рух, які паўтараецца ці адбываецца ў розны час і ў розных напрамках.

    • Х. па садзе.
    • Х. па вёсках.
    • Х. у ягады.
    • Х. у школу.
    • Х. каралём.
    • Аўтобус да горада ходзіць два разы ў дзень.
    • Ходзяць хмары, а дажджу няма.
    • Ходзяць чуткі па свеце.
    • Старасць ходзіць асцярожна і абачліва глядзіць (з нар.).

  3. Перадавацца, пераходзіць ад аднаго да другога.

    • Кніжка хадзіла па ўсяму інстытуту.
    • Ходзіць грып.

  4. Рухацца ўзад і ўперад або ўверх і ўніз, з боку ў бок.

    • Падлога ходзіць пад нагамі.

  5. Падымацца і апускацца пры глыбокім дыханні, напружанні і пад.

    • Так сапе, аж грудзі ходзяць.

  6. Укісаючы, брадзіць.

    • Цеста ходзіць.

  7. Выконваць якую-н. работу пры дапамозе пэўнай прылады.

    • Х. за плугам (разм.).

  8. Клапаціцца аб кім-, чым-н., даглядаць каго-, што-н.

    • Х. за хворым.
    • Х. за скацінай.

  9. Апранацца ў што-н., насіць што-н., мець пэўны знешні выгляд.

    • Х. у ботах.
    • Х. без шапкі.

  10. Быць у якім-н. званні, выконваць якія-н. абавязкі (разм.).

  11. Быць цяжарнай (пра жанчыну) (разм.).

    • Х. другім дзіцем.

  12. Пра коней, валоў і пад.: выкарыстоўвацца тым ці іншым чынам.

    • Х. у плузе.
    • Х. пад сядлом.

  13. Адпраўляць натуральную патрэбу (разм.).

    • Дзіця ходзіць на гаршчок.

  14. хадзі(це). Запрашэнне ісці куды-н. (разм.).

    • Хадзі сюды.

◊

  • На галаве хадзіць (разм. неадабр.) — дурэць, сваволіць.

|| зак. схадзіць, ✂.

|| наз. ход, ✂, хаджэнне, ✂ і хадзьба, ✂.

  • Ход цягніка.
  • Хаджэнне па справах.
  • Увесь дзень у хадзьбе.
  • Спартыўная хадзьба (від спорту).

хадзячы, ✂.

  1. Які можа хадзіць на ўласных нагах.

    • Х. хворы.

  2. Шырокавядомы, шырокаўжывальны.

    • Х. выраз.

  3. Які з’яўляецца жывым увасабленнем пэўных якасцей (разм.).

    • Хадзячая энцыклапедыя.