Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Ку́зька ’хлебны жук’ (ТСБМ). Рус. кузька ’назва жука’. Запазычанне з польск. kózka ’тс’ (< koza) (Фасмер, 2, 402–403).

Кузю́ка ’кармавая бручка’ (Сл. паўн.-зах.). Да каза (гл.)?

Ку́зя ’жарабя’ (Янк. III, Клім., Жыв. сл.). Параўн. літ. kuzius, kuzius ’тс’. Балтызм (Лаўчутэ, Балтизмы, 47, 203).

Ку́йла ’хто надакучлівы, звяглівы’. Параўн. літ. kùila ’размазня’ (< бел. кіла) (Сл. паўн.-зах., 2, 559).

Ку́ка1 ’вялікі драўляны малаток’ (ТСБМ, Касп., З нар. сл., Нар. словатв., Нар. лекс.). Параўн. літ. kúokas, лат. kúoks ’драўляны молат для гульні або глушэння рыбы’. Беларускае слова (значэнне ’для глушэння рыбы’ зафіксавана, напр., у Касп., 170) запазычана з балтыйскіх дыялектаў (БСЭ, 5, 13–14; Лаўчутэ, Балтизмы, 144).

Ку́ка2 ’фіга’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Бяльк.). Рус. кука ’кулак’. Параўн. балг. кука ’крук’, серб.-харв. ку̏ка ’тс’. Параўн. літ. kukà ’дубінка’, kúoka ’тс’, лат. kùoks ’палка’. Іншыя індаеўрапейскія паралелі менш надзейныя (Бернекер, 639; Фасмер, 2, 404).

Ку́ка3 ’дзіцячая болька’ (Сцяц., Нар. лекс.), ’тое, чым палохаюць дзяцей’ (Жыв. сл.). Крыніцай беларускіх слоў лічацца літ. kaũkas ’дамавік, чорт’, лат. kauks ’тс’. Запазычанне адбылося да манафтангізацыі дыфтонгаў (Лаўчутэ, Балтизмы, 47).

Ку́ка4 ’стары танец, падобны да карагода’ (ТС). Няясна. Да ст.-грэч. κύκλος ’карагод’? Якімі былі шляхі пранікнення?

Кукаба́ка1 ’кульбака, кіёк у валовым ярме’ (Жыв. сл., КЭС, лаг.). Да кульбака (гл.).

Кукаба́ка2 ’палка, якой навіваюць ніткі ў кроснах’ (Сцяшк. Сл.). Гл. кукабака©.

Кукав́аць ’ствараць гукі, падобныя на «ку‑ку»’ (ТСБМ, Нас.). Гукапераймальнае. Параўн. укр. кукувати, рус. куковать, польск. kukować, в.-луж. kukować ’тс’. Балтыйскія паралелі (літ. kaũkti ’быць’) далёкія семантычна і марфалагічна.

Кукаве́ркі ’галушкі’ (Жд. 2). Складанае слова. Першая аснова ўзыходзіць да кука2 (гл.), якая формай нагадвае галушку. Другая аснова не выклікае пэўных асацыяцый. Ці не да вавёркі (гл.)? Магчыма, таксама кантамінацыя.

Кукалёвы ’светла-фіялетавы’ (Сцяшк. Сл.). Да куколь (гл.).

Ку́калка ’стадыя ў развіцці насякомага’ (ТСБМ). Рус. куколка — калька з ням. Puppe ’лялька’ (Шанскі, 2, 8, 435). Бел. кукалка запазычанне з рускай мовы.