Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Куль1 ’тоўсты сноп няцёртай саломы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., Янк. Мат., Выг., Бір., Гарэц., Маш., Мат. АС, ТС, Касп., Ян.). Укр. куль, рус. куль, польск. kul ’тс’. Запазычанне з балтыйскіх дыялектаў. Параўн. літ. kūlỹs ’сноп саломы’ (Лаўчутэ, Балтизмы, 14).

Куль2 ’рагожны мяшок’ (ТСБМ, ТС, З нар. сл., Сержп. Грам., Бяльк.), ’задняя частка рыбалоўнай снасці з вузкім праходам’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. куль1.

Куль3 ’тоўсты чалавек’ (Мат. Маг.). Гл. куль2.

Куль4 ’пра падзыванне пеўнем курэй’ (Нар. лекс.). Гукапераймальнае.

Кульба́ка1 ’сядло’ (Нас., Гарэц.). Укр. кульбака, рус. кульбака ’тс’ (Бернекер, 1, 641). Лічыцца цюркізмам, але дакладная крыніца не знойдзена.

Кульба́ка2 ’кій з загнутай ручкай’ (Сл. паўн.-зах., Мал., Маш., ТС). Гл. кульбака1. Укр. кульбака, рус. кульбака. Эвентуальны цюркізм, але надзейнай крыніцы не вызначана (параўн. Бернекер, 641; Фасмер, 2, 412; Слаўскі, 3, 344–345).

Кульба́ка3 ’дэталь у ярме’ (Выг., Маш., ТС). Гл. кульбака1.

Кульва́н ’кукельван, сродак усыплення рыбы’ (Рам.). Да ням. Kugelbahn ’траекторыя палёту кулі’.

Ку́льга ’кумпяк’ (Сцяшк.). Да кульгаць (гл.).

Кульга́ць ’ісці, нясмела прыступаючы на адну нагу’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Бяльк., Мядзв., Гарэц., Грыг., ТС, Касп.). Укр. кульгати, рус. кульгать ’тс’, польск. kulhać, чэш. kulhati, славац. kuľhať ’тс’. Слаўскі (3, 349) мяркуе аб экспрэсіўнай дзеяслоўнай суфіксацыі на ‑ьg (як у дзёргаць). Тады да kuljati (гл. куляць1).

Кульдзю́м ’кааператыў’ (Мат. Гом.). Няясна.

Кульду́к ’абцас’ (Мат. Маг.). Запазычанне з літ. kuldiikas ’драўляны абутак’.

Ку́льза ’прышчэп (пра дрэва)’ (КЭС, лаг.). Верагодны балтызм. Параўн. літ. kiilza ’чалавек з кароткай нагой’.

Ку́лька1 ’ручка на кассі ў выглядзе абагнутага лучка’ (Сцяшк., З нар. сл., Нар. лекс., Жыв. сл., Тарн. Studia, Дразд., Арх. Бяльк., Янк. II, Бір., Выг.). Да куляцьі.

Ку́лька2 ’клёцка’ (Яўс.). Да кулях (гл.).

Ку́лькаць ’спаць, засынаць’ (Сцяшк. Сл.). Да куляцьх. Першаснае значэнне ку́лькаць ’валіцца’.