Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Перапялі́ца (перапелі́ца) ’агульная назва птушак’ (Інстр. 2), перапялі́ца ’перапёлка’ (рэч., Нар. Гом.), пэрэпэліца ’тс’ (Дразд.; Бес.; Мат. Гом.). Да перапёлка (гл.). Формы з суф. ‑іца ўяўляюцца больш архаічнымі.

Перапяля́чнік, перапе́лічнік ’скабіёза жоўтая, Scabiosa ochroleuca L.’ (віц., гродз., Кіс.). Да перапёлка (гл.). Названа паводле жаўтавата-бурага колеру птушкі.

Перапярэ́ка ’перашкода’ (круп., Сл. ПЗБ). Да пера- і пе́рак, пярэ́чыць (гл.).

Перапярэ́сціць ’набіць’ (ст.-дар., ЖНС). Да пера- і пярэсціць ’лупцаваць, рабіць пярэстым ад моцнага біцця’ (гл.).

Перапя́сы ’пярэсты (вол, карова)’ (мазыр., ЛА, 1), ’масць вала, кабана’ (Янк. 2). З перапялясы ’з доўгімі палосамі’ (Нас.) (гл.) з менай ‑ля‑ на ‑я‑ пад уплывам лексемы пояс ’пас. паласа’. Параўн. таксама перапалосы (гл.).

Перапя́ць, перэпʼя́ць ’перагарадзіць, раздзяліць’ (ТСБМ, Маслен., ТС). Да пера- і пяць (гл.). Гл. таксама перапона.

Перапяча́йка ’жвавая, балбатлівая, ветраная жанчына’ (Др.-Падб.). Відаць, іранічнае ўтварэнне ад перапячайка ’перапечка’ (Скарбы) або ад назваў асоб тыпу ўкр. перепічапка ’жанчына. якая пячэ хлеб’, рус. бранск. перепечайка ’жанчына, якая пячэ вырабы з цеста і прадае іх’. дзе зыходнае перапечаны мае пераноснае значэнне ’прайдошлівы; знаходлівы’, параўн. балі. препечен ’моцны, загартаваны’, макед. препеченица ’моцная гарэлка’ (перакідная некалькі разоў). Да пера- і пячы (гл.).

Перарадава́ць ’пералічыць (усіх, многіх)’ (ст.-дар., Сл. ПЗБ). Да пера- і радаваць ’абходзіць усіх па чарзе; наведваць па парадку’ (Мас.), якое з польск. rzędować ’ставіць у рад’.

Пераросляны, пырырбслянэ (сню) ’з праслойкамі мяса (сіта)’ (кам., ЛА, 4), пэрэрбшчэ, перэрбсло. перэростаное, перарасло (лельч., ельек., тамсама), перарбшшан (сланіна) ’тс’ (ваўк., тамсама), польск. słonina przerastała (płatkami mięsa) ’тс’. З прарослы < прарасці < расці (гл.). Параўн. нясвіж. прирост, асіп. пророслі, ашм., смарг. прорасць ’тс’ (Сл. ПЗБ).

Перару́б1 ’капітальная, канявая сцяна, якая падзяляе хату на ’ часткі’ (докш., Янк. Мат.; брасл., Сл. ПЗБ), пэрэру́б, пара руб. перару́б ’тс’ (пін., ветк., бых., ЛА, 4). перарубная сцяна ’тс’ (рагач., ельск., Мат. Гом.). Укр. па)’Д.**зах. переруб ’засек’, бойк. переруба ’перагародка ў скрыні, у хаце, у каморы, куды ссыпаюць збожжа’; рус. переруб, переруба ’драўляная перагародка ў сялянскім доме ці ў нежылых пабудовах’, ст.-рус. перерубь ’тс’ (з 1576 г.). Усходнеславянскае. Да пера- і рубіць, рубаць (гл.), якое да прасл. *robiti, robati. Польскаму przerąb адпавядае проруб ’гірарубленая дзірка, палонка’, рус. прорубь ’тс’.

Пераруб2 (пірару́б) ’бэлька ў гумне, на якую ставіцца дзед — паўбоціка, апора для падоўжнай бэлькі, — па апошнюю абапіраецца верх страхі’ (паўн.-віц., ЛА, 4), перару́п ’тс’ (паст., глыб., Сл. ПЗБ) — у выніку пераносу значэння па сумежнасці: ’сцяна’ > ’верхняе бервяно сцяны, бэлька’.