Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Ва́льчыць ’змагацца, біцца, ваяваць’ (КЭС). З польск. walczyć (Жураўскі, SOr, 1961, 40; Булыка, Запазыч., 55; Кюнэ, Poln., 113). Гл. валка1.

Вальяжны ’няспешны, здаволены’ (КТС): «Дзед ішоў на дзіва вальяжны і прыгожы» (У. Караткевіч). Параўн. рус. вальяжный ’які ідзе няспешна, нетаропка’. Рус. вальяжный ’грузны, тоўсты, непаваротлівы, вельмі важны’. Фасмер (1, 271) услед за Праабражэнскім (1, 63) звязвае з *вальяга < валить. Іншая версія: рус. вальяжный < льячный (Даль, 1, 163; Шанскі, 1, В, 15). Акрамя ўказаных, слова мае шэраг значэнняў: ’масіўны, моцны; разны, прыгожа выраблены’ і звязваецца з дзеясловам вальяжиться ’важнічаць, фанабэрыцца’. Магчыма, бел. слова з’яўляецца русізмам. Варта ўказаць на ўкр. валежний ’важны’ (Грынч., 1, 123), якое Рудніцкі (1, 299) лічыць магчымым вытлумачыць як кантамінацыю ўкр. валечный (< польск. waleczny) і ўкр. важний.

Валья́н ’шурпаты валік, з дапамогай якога гатовая тканіна накручваецца на таварна-здымны валік’ (КТС). Да вал (?). Даль (1, 163) прыводзіць вальян, вальявочный, вальячный ’разная, чаканная работа’, якія звязвае (гл. таксама Шанскі, 1, В, 15) з вальяжный ’прыгожа выраблены’ < во‑льячный ад льяк ’форма пры ліцці’. Тады, магчыма, вальян — гэта спецыяльна адліты вал з адпаведнымі «шурпатасцямі».

Валэ́нданіна ’цяганіна, марнаванне часу’ (КТС). Да валэндацца. Параўн. цяганіна, беганіна.

Валэ́ндацца. Гл. валанда.

Валю́га ’ўпаўшае струхлелае дрэва’ (КСТ). Да валіць.

Валюга́цца ’перавальвацца з нагі на нагу’ (КТС). Да валюгаць (гл.).

Валюга́ць ’пры хадзьбе ківацца на бакі’ (лаг., КЭС). Да валюхацца (гл.) з інтэрвакальным азванчэннем х.

Валюнтары́зм ’ідэалістычная плынь у філасофіі’ (КТС). З рус. волюнтаризм (Крукоўскі, Уплыў, 81) да ням. Voluntarismus < лац. voluntas ’воля’ (Шанскі, 1, В, 157).

Валю́та (БРС). З рус. валюта (Крукоўскі, Уплыў, 82) да ням. Valuta або непасрэдна да італ. valuta ’кошт, сума, валюта’ (Фасмер, 1, 271; Шанскі, 1, В, 15; Рудніцкі, 1, 303).