Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Стыль1 ‘драўляны калок, якім замацоўваюць бярвенні ў сцяне зруба’ (Сцяшк.), стыль, штыль ‘шост, пры дапамозе якога кіруюць паромам; багор для сартыроўкі бярвенняў пры сплаве’ (Маслен.). З ням. Stil ‘ручка, дзяржанне’ праз польск. styl ‘тс’; параўн. Брукнер, 524.

Стыль2 ‘холад’ (Барад., Юрч. Фраз. 1, Мат. Гом., Растарг.), сты́ліца ‘халадэча’ (Яўс., Мат. Маг.), стыле́ча экспр. ‘холад’ (Мат. Гом.). Да стыць, параўн. стылы, гл.

Стыль3 ‘спосаб, характар пісьма, творчасці і інш.’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.). Запазычанне з франц. style ‘тс’ праз польск. styl ‘тс’ ці рус. стиль ‘тс’; паходзіць ад лац. stilus ‘завостраны калок; кіёчак для пісання на васковай дошчачцы; спосаб выкладання, пісьма’. Гл. Брукнер, 524; Фасмер, 3, 760.

Стыльцы́ ‘дранікі з алеем’, ‘халодная бульба’ (Касп.). Гл. стульцы ‘тс’; не выключана збліжэнне з стылы ‘халодны, застылы’, гл. Лутавінава (Псковские говоры, Ленинград, 1979, 35–38) хацела б бачыць тут старую варыянтнасць кораня сту‑/сты‑ (гл. студзіць, стыць), захаваную на паўночна-заходняй перыферыі ўсходніх славян.

Стыне́ць ‘сатлець, сапрэць’ (Юрч.). Гл. тынець.

Сты́нка ‘азёрная корушка, сняток Osmerus eperlanus’ (Ласт., Жукаў; мёрск., Жыв. НС; Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, Касп.). Праз польск. stynka ‘тс’ з ням. Stint ‘тс’; гл. Брукнер, 524; Нававейскі, Zapożyczenia, 116; Фасмер, 3, 789; Усачова, Слав. ихт. терм., 49. Герд (Бел. лекс., 37) мяркуе пра лакальнае запазычанне з літ. stinka, stinta ‘тс’ у суседнія гаворкі.

Стынь ‘холад, халадэча’ (ТСБМ, Юрч., Мат. Маг.). Аддзеяслоўны назоўнік ад стынуць, гл. стыць.

Сты́пыр’е ‘сцябло цыбулі’ (малар., Нар. лекс.). Магчыма, з літ. stìbiras ‘сцябло, чаранок’; адносна ‑п‑ параўн. літ. stỹbti/stỹpti ‘расці высокім’; гл. Лаўчутэ, Балтизмы, 133; параўн. сцяперʼе, гл.

Стырно́ ‘руль’ (ТСБМ, Ласт., Стан.), стыр ‘штыр, рулявое вясло’, ‘жэрдка, калок’ (ваўк., лудз., Сл. ПЗБ), стырнавы́, сты́рнік ‘галоўны плытнік, які кіруе плытом’ (ТСБМ), сты́рнік, стэ́рнік ‘тс’ (Сл. ПЗБ), стырнава́ць ‘кіраваць стырном’ (там жа), стыраваць ‘тс’ (Ласт.). Укр. стерно́, рус. паўд. стерно́, ст.-рус. стрънъ (XV ст.). Праз польск. ster ‘руль’ узыходзіць да с.-ням. stiure ‘тс’; гл. Фасмер, 3, 759; Праабражэнскі, 2, 385; Міклашыч, 322; ЕСУМ, 5, 413.

Стырня́ ‘іржышча’ (Нар. Гом.), ‘пожня’, стэрня́, стэ́рня, сцерня́, стырне́ ‘тс’ (ДАБМ, камент., 849). Параўн. укр. стерня́ ‘тс’, рус. стерня́, польск. ścierń, ściernie, чэш. strní, strniště, славац. strnisko, в.-луж. šćerń, šćernje, н.-луж. sćernje, серб.-харв. стр́ниште, славен. stŕn, strnišče, балг. стърни́ще, макед. стрниште. Прасл. *stьrnь, зборн. *stьrnьje, разглядаецца як варыянт з рухомым s‑ да *tьrnь, гл. цёран, роднаснае грэч. στερεός ‘цвёрды’, с.-в.-ням. stārr ‘цвёрды, жорсткі’. Гл. Бязлай, 3, 330; Фасмер, 3, 759; ЕСУМ, 5, 413. Фанетыка беларускага слова, відаць, пад уплывам стырчаць (гл.).

Сты́рта ‘дзежка, кубел’ (?) (Мат. Гом.). Гл. сцірта.

Стырча́ць ‘тырчэць’, ‘вытыркацца, высоўвацца’ (Некр. і Байк., Рам. 6, Ян.), стырч, стырчком ‘сторч, тарчмаком’ (Ласт.), стырч ‘палявы хвошч’ (лельч., ЛА, 1). Да тырчаць, гл.