Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Пераганя́ць (пераганя́ць, пэрэгоня́ць) ’выціскаць мёд з сотаў’ (слуц., лаг., лун., ЛА, 1). У выніку семантычнага пераносу лексемы пераганяць ’перамяшчаць з аднаго месца ў другое’. Да пера- і гнаіць (гл.).

Перагара́ць (перэгора́ць) ’знікаць (пра малако каровы)’ (усх.-палес., Жыв. сл.). Узнікла ў выніку семантычнага пераносу паводле падабенства ’згараць’ > ’знікаць’. Параўн. выгара́ць ’высыхаць (пра ваду)’ (ТС) і літ. garė́ti ’выпарвацца’, што дае падставы для ’гібрыднага” ўтварэння (Цыхун, Междунар. конф. балтистов, 238). Да пера- і гарэць (гл.).

Перагародак (перагародак) ’франтон’ (свісл., ДАБМ, камент., 778). Да пера- і гарадзіць (гл.), матывацыя наймення няясная.

Перагаро́дка, парагаро́дка, пырыгоро́дка ’тонкая сценка ў памяшканні’ (ТСБМ), ’канявая сцяна’ (ЛА, 4), ’дыяфрагма’ (ЛА, 1). Да прасл. *per‑gord‑ъka, якое з *per‑gord‑iti ’перагарадзіць, агарадзіць, аддзяліць, паставіць плот’; словаўтваральна і марфемна тоеснае с.-перс. par‑gārdan ’праводзіць вакол баразну’, ’агароджваць’ (Трубачоў, Проспект, 69). Больш падрабязна гл. пера- і гарадзі́ць.

Перагарцав́аць ’перамяшаць (напр., пясок з цэментам)’ (Ян.). Да пера- і горсць ’жменя’ (< прасл. *gъrstь); пры гэтым ‑сʼцʼ ц. Не выключаны ўплыў лексемы накшталт гартава́ць ’выгортваць’ (віл., Сл. ПЗБ).

Перага́саць (піріга́сыць) ’патаптаць’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і ‑гасаць, роднаснага з гойсаць (гл.). Параўн. чэш. hasati ’гойсаць’, ’несціся стрымгалоў’, hasot ’шумны танец, карагод’, ’гаўканне’, славац. hasať ’скакаць, вытанцоўваць’, польск. hasać ’тс’, ’бегаць, гарэзаваць’, укр. гаса́ти. Паводле Махэка₂ (162), звязана з hosati ’бегчы скокам’, якое з *hop‑s‑a‑ti. Генетычна роднасныя з бел. гойсаць (гл.).

Перагі́ ’паездка гасцей маладой да маладога, пярэзвы’ (ганц., Сл. ПЗБ), беласт. піро́гі ’частаванне праз тыдзень пасля вяселля’ (там жа). Да піро́г (гл.). Параўн. польск. pierogi ’варэнікі’.

Перагі́б (пэрэгі́б) ’сустаў’ (брагін., петрык., Шатал.). Дакладным адпаведнікам з’яўляецца серб.-харв. прѐгибак ’тс’. Прасл. *per‑gybъ (рус. переги́б, польск. przegib, чэш. přehyb, славен. pregíb, серб.-харв. пре́гиб ’згіб, згінанне, перагіб, перагінанне’, месца, дзе нешта перагнутае’, славац. prehyb ’прагін’) < прасл. *per‑gъ(b)‑nǫti, шматраз. *gybati > гнуць (гл.).

Перагла́баць ’перанасіць, забраць’ (Касп.). Да пера- і гла́баць (гл.).

Пераглуздзя́чыванне (піріглузьдзя́чывыньня) ’пустыя размовы’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і ⁺глуздзячыць, якое з глуздзі́ць ’глупствам набіваць галаву, турбаваць пустымі размовамі’, глуздзе́нь ’пустамалот’ (Нас.) < глузд (гл.).