Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Пахва́лка ’пахвальба’, ’пагроза’ у выразе пахва́лку дзе́лаіць пабі́ць мяне́ (Нас.), ст.-бел. похвалка, пофалка ’пагроза’ (1478) запазычаны са ст.-польск. pochwałka ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 38).

Пахва́т ’месца, якое часта трывожыцца’ (КЭС, лаг.). Не зусім ясная семантыка. Да па‑ (< прасл. po‑) са значэннем паступовасці і шматразовасці дзеяння і хватацца ’хапацца’ < прасл. xvatati, якое з su̯e‑ > svojь > свой (гл.).

Пахватное ’дэфіцыт’ (ваўк., Сл. ПЗБ). Да пахвата́ць ’пахапаць’ < хватаць (гл.).

Пахва́тны ’зручны для карыстання, лёгкі, спрытны’ (ТСБМ; хойн., Мат. Гом.; Ян.). Да па‑ і хвата́ць (гл.).

Пахваці́ць ’зразумець’ (браг., Мат. Гом.). Дыялектная калька з пахапі́ць (гл.).

Пахві́на ’месца на нізе жывата, дзе жывот сходзіцца са сцегняком’ (КЭС, лаг.; Шат.; Сл. ПЗБ). Да па́ха (гл.).

Па́хі ’выемка ў дошках’ (Ян.). У выніку семантычнага пераносу ’упадзіна пад рукой’ > ’выемка’ > ’пазы’, а таксама пры ад’ідэацыі лексемы пазы — ад па́ха (гл.).

Пахі́ба ’недахоп, недаробка’ (ТСБМ), пахі́біць ’не ўдацца’ (Шат.). У выніку кантамінацыі лексем памы́лка і хі́ба (гл.).

Пахі́л ’пакатая паверхня, схіл, нахіл’ (ТСБМ), пахі́лы, похі́лы ’нахілены, сагнуты, згорблены’, ’хваравіты’, ’пакаты’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Касп., Сл. ПЗБ, ТС). Да па‑ (< прасл. po‑) і хі́лы, хілі́ць < прасл. xylъ(jь). Сюды ж пахіна́ць, нахіна́цца ’нагінацца, нахіляцца’ (Нас., Яруш., Др.-Падб.), пух. нахіну́цца ’пахіснуцца’ (Сл. ПЗБ). Параўн. польск. chynąć ’нахіляць’, ochynąt się ’патануць, апусціцца’, рус. пск., цвяр. хи́нуться ’нахіляцца’ (Фасмер, 3, 238).

Пахі́раць ’памучыцца’ (карэліц., Марц.). Да па‑ (< прасл. po‑) і ліра ’хвароба, кволасць’, драг. хырыты ’доўга хварэць’ < прасл. xyrati, хугей < хутъ(), генетычна звязанае з хуогь (Трубачоў, Эт. сл., 8, 158–159). Гл. хірэць, хворы.