Verbum

Пра- — прыйменная прыстаўка з градацыйным значэннем (гл. празелле, прарадзіма і пад). Агульнаславянскае, за выключэннем палаб. і н.-луж., параўн. рус., укр., ст.-рус., ст.-слав., балг., серб.-харв. пра‑, польск., чэш., славац., славен. pra‑. Прасл. *pra‑. Звязана чаргаваннем галосных з дзеяслоўнай прыстаўкай і прыназоўнікам *pro‑. Падаўжэнне галоснага адбылося, як мяркуе Сольмсен (KZ, 35, 468), на канцы слова па рытмічных прычынах. Роднаснае літ. prõ, прыназ., ст.-інд. prā‑ побач з prō‑, лац. prō ’перад’, ст.-в.-ням. fruo ’рана’ (Мюленбах-Эндзелін, 3, 400; Вальдэ-Гофман, 2, 364; Фасмер, 3, 351; ESSJ, 1, 205 і наст.).

Пра- — прыназоўнік і прыстаўка. Рус. про, про-, укр. про ’пра’, ст.-рус. про, про- ’дзеля’, ст.-слав. про‑, балг. про-, серб.-харв. про-, славен. pro‑, чэш. pro ’для’, pru‑. Праслав. pro, pro‑. Звязана аблаўтам з pra‑ (гл. папярэдні артыкул). Роднаснае ст.-прус. pra‑ ’цераз, для’, pra ’пра, пера-’, літ. pra‑ ’тс’, грэч. προ ’перад’, πρα‑, лац. pro‑ (prō), гоц. fra‑, нова-в.-ням. ver‑ ’пера-, за-’, ст.-інд. pra‑ ’перад, за-’ і г. д. (Траўтман, 229; Вальдэ-Гофман, 2, 364 і наст.; Фасмер, 3, 370; ESSJ, 1, 216 і наст.).

Прабава́ць ’правяраць стан або якасць чаго-небудзь; рабіць пробу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’каштаваць’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. проба ’проба’ (Ст.-бел. лексікон). Рус. про́бовать, про́ба, укр. про́бувати, про́ба. Праз польск. próba, próbować з ням. Probe ’проба’ < с.-лац. probe ’тс’ < probāte ’правяраць, выпрабоўваць’ (Фасмер, 3, 370).

Прабача́ць ’дараваць, знімаць віну за што-небудзь’ (ТСБМ, Шпіл., Гарэц., Янк. 2; Нас., Шат., Касп.). З польск. przebaczać ’тс’ < baczyć ’бачыць’. Значэнне ’дараваць’ узнікла на аснове першаснага ’прапусціць, недагледзець’ (Брукнер, 10).

◎ *Прабе́га, пробега ’смелая, дзейсная жанчына’, прабеглы ’дзейсны, пранырлівы, рызыкоўны’ (ТС). Адваротныя ўтварэнні ад прабегчы; у семантычным плане параўн. прайдзісвет, прайдоха < прайсці.

Прабе́л ’недахоп, недагляд’, ’пропуск у тэксце, прагал’ (ТСБМ). Рус. пробе́л, ст.-рус. пробѣлъ ’белы (які не запоўнены) прамежак’ ад про- і белый, якія былі крыніцай запазычання.

◎ Праблюда́нне ’збераганне’ (Нас.), праблюдаць ’зберагаць’, прабягаць ’зберагчы’ (Нас.). Прэфіксальны дэрыват ад блюсць (гл. будзіць).

◎ *Прабо́ец, проббец ’крук’ (ТС), параўн. серб.-харв. npoöojau ’прабойнік’. Дэрыват ад прабіць < біць з суф. ‑ец.

Прабо́й ’металічная дужка, на якую навешваецца замок’ (ТСБМ, Гарэц., Касп.; шчуч., Сл. ПЗБ), пробо́й верхняя частка вулля-калоды’ (Анох.). Рус. пробо́й, укр. пробій, польск. przebój, серб.-харв. пробо́ј, славен. probój, балг. пробой у розных значэннях — ’прабоіна, прарыў (куды-небудзь)’ і г. д. У значэнні ’металічная дужка, на якую навешваецца замок’ з’яўляецца бел.-рус. семантычнай ізаглосай. Прасл. *probojь — аблаўтны дэрыват ад *probiti < *biti ’біць’. Не выключаны аднак, што гэта больш позняя аналагічная форма па тыпу *bojь < *biti.

Прабо́р ’лінія, якая ўтвараецца на галаве, калі расчасаць на два бакі валасы’ (ТСБМ). Рус. пробо́р ’тс’. Да прабіраць < прабра́ць < браць.

Прабо́рка ’прачуханка’ (ТСБМ, Шат.). Да прабіра́ць ’даваць прачуханку’, прабраць < браць.