Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Пры́хапкам, пры́хапком, пры́хопком, пры́хапкамі, пры́хапкамы, прі́хапкамі, прыхопкамі ’рабіць што-небудзь у вольную часіну, урыўкамі, прыхваткамі’ (бых., Янк. 3.; Мат. Гом.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 5), укр. приха́пком, при́хапцем, при́хапці ’ўрыўкамі’; ’спехам’, Тв. скл. назоўніка *прыхапак < прыхапіць < хапіць (гл.).

Прыха́пчлівы (прыха́пчлывый) ’зладзеяваты’ (Сіг.). Да прыхапі́ць < хапі́ць, хапа́ць (гл.).

Прыхарашы́ць ’зрабіць больш прыгожым, надаць прыгажэйшы выгляд’, прыхарашы́цца ’апрануцца прыгожа, хораша, лепш, чым раней, чым звычайна’; ’надаць сабе больш прыгожы выгляд’ (ТСБМ, Шпіл.), прихараше́нне ’ўбор, убранне, упрыгожванне’ (Шпіл.), прыхаро́шаны ’прыбраны’ (узд., Жд. 3). Да харошы, харашэць (гл.).

Прыхату́ліць ’прыхаваць’ (пух., Жд. 1), сюды ж, відаць, прыхату́рыць ’прыхаваць’ (Ласт.). Да хатуль (гл.).

Прыхаху́ліцца ’хутка і з большага прывесці сябе ў парадак’ (Янк. 3.), прыхухо́ліцца ’прыхарашыцца, прыбрацца, прыадзецца’ (Нар. Гом.). Рус. смал. прихаху́литься ’прыадзецца неакуратна, абы-як, спехам’, укр. прихаху́литися ’прыадзецца, прыбрацца’, прихаху́лити ’прыбраць, прыадзець, выстраіць’; ’прыбраць, упрыгожыць, навесці парадак, чысціню’. Таксама як ў рус. хохо́ниться ’прыбірацца’, хохо́нить ’прыбіраць’, хохо́ня ’франт’, для якіх Фасмер (4, 272) дапускае гукапераймальнае паходжанне. Прыставачнае ўтварэнне, у аснове якога рэдуплікацыя выклічніка ха (гл.). Сюды ж, відаць, з далейшым развіццём семантыкі прыхаху́ліць ’забіць’ (пух., Сл. ПЗБ).

Пры́хаць (пры́хаты) ’фыркаць, чмыхаць’; ’чхаць, пырскаць’; ’выказваць незадаволенасць’ (Клім., ТС), пры́хнуць ’дзьмухнуць’ (ТС), драг. прэ́хатэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Укр. при́хати, пи́рхати ’пырхаць; кашляць’. З пы́рхаць (гл.) у выніку метатэзы ы і р.

Пры́хваткам, пры́хваткамі ’ў перапынках паміж іншымі справамі і заняткамі; нерэгулярна, урыўкамі’ (ТСБМ, Янк. 1, Клім., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., ЛА, 5), пры́хваткай, пры́хваткаю, прі́хваткі ’тс’ (Янк. 1, Скарбы; карэліц., ушац., полац., ЛА, 5), пры́хватам, прі́хватым ’тс’ (гарад., іўеў., ЛА, 5), пры́хвытым ’у момант, адразу; адным махам’ (Бяльк.). Да прыхваці́ць < хваціць, хватаць (гл.).

Прыхво́стацца экспр. ’суцішыцца, суняцца’ (ТС). Гл. хваста́ць.

Прыхі́б ’бяда’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Гл. хіба. Адносна значэння параўн. ст.-польск. (да XVI ст.) chyba ’недахоп; памылка’ (Брукнер, 188), а таксама чэш. chyba ’тс’.

Прыхі́лак ’прыстанішча, прытулак’ (Нас.), таксама прыхі́лле, прыхі́лішча ’прытулак, прыстанне’ (Нас.; кобр., Рам.; Кос.), прыхі́лле ’франтон’ (жабін., ДАБМ). Суфіксальныя дэрываты ад прыхілі́ць < хілі́ць (гл.).