Verbum

◎ Піку́н ’кулік, Limicola’ (ТС), ’стрыж чорны, Apus apus’ (Нікан.). Утворана ад гукапераймальнай асновы ni‑к‑ і суф. ‑ун (як спяву́п ’певень’, цвіркун і інш.). Параўн. аналагічныя ўіварэнні ад анаматапеічиай асновы */;ί-/*рїр∼: польск. pikui ’бакас, Capella media Fr.’, славен. pikać ’дзяцел, Picus© н.-луж. pikać ’верабей’, лац. pipire ’шчабятаць, пішчаць’.

◎ Пі́кус ’фікус. Ficus elastica’ (Сл. Брэс.). Праз польск. ці рус. мовы з лац. Ileus ’фігавае дрэва’.

Пі́кша ’лясны клоп расліннаедны’ (рэч., ЛА, 1). Магчыма, балтызм, утвораны ад літ. прыметніка pìktas ’злы, злосны’ і суф. ‑ša(s). З-за яго смярдзючага паху называецца яшчэ смярдзю́ха, біздзюха́, воню́ха, бзьдзю́ля, а таксама бікзды́кша — кантамінаванае ўтварэнне з асновы бзд‑ і пікша.

Піла́, пі́лка ’стальная пласціна або дыск з зубамі для разразання’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Сл. ПЗБ. Бяльк., ТС); ’сварлівы чалавек, сварлівая жонка’ (ТСБМ, Нас.), ’настойлівы’, пілкі ’які мае уласцівасць да пілавання’ (Нас.). Укр. пила́, рус. пила́ ’піла’, пи́лка, пилочка ’напільнік’, польск. piła ’тс’, старое pieła ’тартак’, чэш. pila ’піла’, ’тартак’, ст.-чэш. pila ’піла’, ’напільнік’, славац. pila ’піла’, ’тартак’, славен. píla ’напільнік’, рэз’ян. ’хрыбетны’, нотранск. ’піла’, серб.-харв. пи́ла ’піла’, ’напільнік’, макед. пила ’піла’, пилана ’напільнік’, балг. пила ’піла’, ст.-слав. пила ’тс’. Прасл. *pila ’піла, напільнік’, роднаснае герм. *fila (ст.-в.-ням. fihala, fîla, ст.-в.-ням. vîle, ст.-англ. fil, англ. file), літ. peĩlis, лат. peilis ’нож’ (Махэк₂, 449), а таксама ст.-прус. peile ’тс’ (Траўтман, 210; Мюленбах-Эндзелін, 3, 192). Міклашыч (246), Кіпарскі (Gemeinslav., 257), Брукнер (414), Фасмер (3. 261), Бязлай (3, 36) гавораць пра запазычанне прасл. *pila з прагерм. fila, роднаснага ст.-грэч. πείκω ’чашу, стрыгу, драпаю’, πικρός ’востры’, ст.-інд. pim̊çati ’вырубвае’. Наяўнасць у прасл. *pila двух значэнняў тлумачыцца тым, што старажытныя пілы былі таўсцейшымі ў аснове, з больш вузкім палатном, карацейшымі, — нечым сярэднім паміж пілой і напільнікам. Сюды ж пілава́ць ’рэзаць пілою’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ’папракаць, мучыць’ (Шат.), піластаў ’настройшчык піл’ (Шат.).

◎ Пілава́ннік ’пільшчык’ (зэльв., ЛА, 3). У выніку асіміляцыі з лінавальны < пілаваць. Да піла (гл.).

◎ Пілаві́ны (пілові́ны), пілаві́нне (плаві́ньня, пілаві́ня, пілаве́нне, пыловэ́ньне, пыловы́нне), пілаўня́ ’апілкі, адходы пры пілаванні’ (ТСБМ; Гарэц.; Шат.; Сл. ПЗБ; Варл.; Сл. Брэс.; Сцяшк. Сл.; Бяльк.; рагач., Мат. Гом.; карэліц., Нар. словатв.; Скарбы; ЛА, 1), зах.-укр. пилови́ння, лемк. пилови́ни, польск. piłowiny ’тс’. Бел.-польск.-зах.-укр. ізалекса. Да пілава́ць < піла́ (гл.). Суф. ‑ін‑ы са значэннем ’адходы, што узнікаюць пры выкананні адпаведнага дзеяння’ (Сцяцко, Афікс. наз.). Параўн. чэш., славац. piliny ’тс’.

◎ Пілаўшчы́к ’пільшчык’ (дзятл., ЛА, 3). Да пілаваць < піла (гл.).

◎ Пілацік, ст.-бел. пилапткь ’кій’ (1539 г.) запазычаны са ст.-польск. pilatyk ’кій, дручок’, якое выводзіцца са ст.-грэч. πιλατικός ’валюшны, сукнавальны’ (Булыка, Лекс. запазыч., 105), што малаверагодна. Банькоўскі (2, 582) на аснове першаснага значэння ’біта для гульні ў мяч’ выводзіць з pila ’мяч’ і łykać, tknąć. гл. тыкаць.

◎ Пілесава́ць (пілісуваць) ’біць’, ’ачышчаць лыка, рабіць яго белым’ (паўн.-усх., КЭС), славен. pelisniti ’ударыць’, ’даць аплявуху’, peliskniti, peliščiti, ре lis kat і ’біць па мордзе’. Міклашыч (236) супастаўляе славен. pelisnoti з бел. пялёскацца ’ўдараць, грукаць, біць’ і з літ. plaskuoti. ’ляскаць’, plekšnoti ’тс’, ’пляскаць’, plekštelėti ’пляснуць, ляснуць’. Гэтаксама Бязлай (3, 23). Гл. пялясы, пялёсы.

◎ Піле́чнік ’пільшчык’ (ваўк., Сл. ПЗБ; ЛА, 3). З польск. pilecznik ’тс’.