Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Куко́н ’кукса, кульця, абрубак’ (ТС). Да *кукан (а > о пад націскам). Гл. кука2.

Кукры́ш ’дышаль для парнай запражкі валоў’ (Сл. паўн.-зах.). Магчыма, да ку‑крыць ’пакрываць сумесна’ і ўтворана па мадэлі на ‑ыш (параўн. па‑скрэбці > паскрэбыш) (Сцяцко, Афікс. наз., 76–77).

Кукрэ́ш ’ручка касы’ (ДАБМ). Да кукрыш (гл.)? Семантыка незразумелая.

Ку́кса1 ’кукла, валасы, завучаныя на патыліцы’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. АС, Янк. II). Кантамінацыя кукла (гл.) і кукса2 (гл.).

Ку́кса2 ’астатак пакалечанай рукі, нагі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Бяльк., КЭС, лаг., Федар., Гарэц., Чач.). Параўн. літ. kuksà ’рука без пальцаў’, рус. кукса ’тс’ (Сл. паўн.-зах., 2, 562). Балтызм.

Кукса́ць ’біць кулакамі ў спіну’ (Сцяшк.). Да кукса2 (гл.).

Ку́ксіць ’плакаць, хныкаць’ (Бяльк.). Да кука3 (гл.). Магчыма, кантамінацыя з кукса2 (гл.).

Ку́кта ’астатак пакалечанай рукі, нагі’ (Шат.). Да куксаў (гл.).

Куку́ля ’зязюля’ (Шат., МГ, Сл. паўн.-зах., Яўс., З нар. сл., Янк. I, Мядзв.), параўн. рус. кукушка, кукавица. Да кукаваць (гл.). Словаўтварэнне на ‑уля (Сцяцко, Афікс. наз., 67–68).

Кукуру́за ’травяністая расліна сямейства злакавых’ (ТСБМ). Укр. кукурудза, рус. кукуруза, балг. кукуруз, серб.-харв. куку̀руз, славен. kukurúza, польск. kukurudza. Балканскі эпіцэнтр распаўсюджання відавочны. Таму ў якасці крыніцы можна прыняць рум. cucuruz, якое мела першапачатковае значэнне ’яловая шышка’, што добра адпавядае знешняму віду пачатка кукурузы (параўн. Корш, AfslPh, 9, 521).

Куку́ць ’гліняная свісцёлка’ (Жд. 2). Структура словабалтыйская. Літ. kukutis у ліку іншых мае значэнне ’ўдод, Upupa epops© Цікава, што іншая назва гэтай птушкі dudutis, якое суадносіцца з ’дудка’.