Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Зрэ́бны ’суровы’ < *изгребьнъ (гл. зрэб’е), ужо з XIV–XV стст. jьz‑greb‑ьn‑ъ.

*Зрэдзь, зрэць ’зрэдку’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. цвяр. изредь ’тс’. З jьzrědь (параўн. у Міклашыча, Lex. palaeosl.: извѣсть, изобиль, изрѫчь, издрѫчь, изрѧдь, нескланяльны прыметнік исплънь) са стратай пачатковага jь‑ (гл. з).

Зрэ́дку, зрадка́ (Сл. паўн.-зах.) утворана прыстаўкай з‑ + амярцвелая форма р. скл. кароткай формы прым. рэдкі (Гл. Шуба, Прыслоўе, 128), відаць, яшчэ прасл. характару (параўн. рус. и́зредка, укр. зрі́дка, балг. изря́дко, польск. z rzadka і інш.).

Зрэ́нка ’адтуліна ў радужнай аболонцы’. Укр. уст. абл. зрі́нка, здрі́нка ’тс’ (Грынч.). Параўн. польск. źrenica ’зрэнка’, славац. zreníca, славен. zreníca. Ад дзеяслова zьrěti ’глядзець, бачыць’ утвораны дзеепрыметнік на ‑n‑, адкуль далей з суфіксам ‑ъk‑ > zьrěnka > зрэнка. Параўн. рус. (< ст.-слав.) зрение (< zьrěn + ije) з той жа вытворнай асновай. Утварэнне зах.-рус. Не выключана сувязь з зенка ’тс’, як і ў форм на ‑ica з зеница. Гл. зрок, зара, зары́ць.

Зрэх ’агрэх’ (Сл. паўн.-зах.). З + грэх з выпадзеннем г; параўн. заўгрэх ’тс’. Гл. арэх1.