Verbum

чаканшчык, ✂, м.

Рабочы, спецыяліст па чаканцы (у 1 знач.).

|| ж. чаканшчыца, ✂.

|| прым. чаканшчыцкі, ✂.

чакацца, ✂; незак.

Аб тым, што мае быць, што павінна адбыцца.

• Заўтра чакаецца добрае надвор’е.

чакаць, ✂; незак.

1. Знаходзіцца дзе-н., затрымлівацца, разлічваючы на чый-н. прыход, на маючае адбыцца што-н.

   • Ч. таварыша.
   • Аўтобус чакаў пасажыраў.
   • Гаспадара чакала новая кватэра.

2. Спадзявацца, прадбачваць што-н., разлічваць на што-н.

   • Ён ужо нічога добрага не чакаў.
   • Ч. вясцей.
   • Ён не чакаў сустрэць тут знаёмага.

3. Быць наканаваным каму-н., прадбачыцца (пераважна аб чым-н. непрыемным).

   • Яго чакалі непрыемнасці.
   • Ніхто не ведае, што яго чакае.

4. чакай(це): Ужыв. як пагроза, як папярэджанне: я табе дам! Я табе пакажу! і пад.

   • Зноў падмануў? Ну чакай жа!

◊

• Не чакай дабра — пра магчымасць бяды, непрыемнасці ад каго-, чаго-н.

• Чакаць з мора пагоды (разм. неадабр.) — спадзявацца, разлічваць на што-н., застаючыся пасіўным; безнадзейна чакаць.

• Чакаць не дачакацца (разм.) — з нецярпеннем, прагна чакаць.

|| наз. чаканне, ✂.

чал, ✂, м.

Прычальны канат для рачнога судна.

чалабітная, ✂, ж.

У Расіі да 18 ст.: пісьмовае прашэнне, скарга, якая падавалася на імя цара ці мясцовым уладам.

чалабітчык, ✂, м.

У Расіі 18 ст.: той, хто падае чалабітную.

|| ж. чалабітчыца, ✂.

чалабіцце, ✂, н.

1. У Старажытнай Русі: паклон з дакрананнем ілбом да зямлі.

2. Тое, што і чалабітная.

чалавек, ✂, м.

1. Найбольш развітая жывая істота, якая валодае дарам мыслення і маўлення, здольнасцю ствараць прылады працы і мэтанакіравана выкарыстоўваць іх у працэсе грамадскай працы.

   • Ч. — разумная істота.
   • Пяць чалавек.

2. Муж; мужчына (разм.).

   • Пражыла жанчына са сваім чалавекам доўгае жыццё.

3. Асоба, якой уласцівы высокія маральныя і інтэлектуальныя якасці.

   • З яго будзе ч.
   • Жыццё зрабіла з яго чалавека.

4. Ужыв. ў значэнні займеннікаў: ён, нехта.

   • Ч. не аглянецца як міне год.
   • Трэба ратаваць чалавека.

5. У часы прыгоннага права: дваровы слуга, лакей, а пазней афіцыянт, слуга ў тракціры.

◊

• Божы чалавек (уст.) — старац.

• Добры чалавек — ласкавы зварот да незнаёмага.

• Малады чалавек — зварот да маладога мужчыны або мужчыны маладзейшага ўзросту.

|| памянш. чалавечак, ✂.

|| прым. чалавечы, ✂.

• Чалавечая постаць.
• Чалавечыя слабасці (характэрныя для чалавека).

чалавека... і чалавека-...

Першая частка складаных слоў са знач.:

• 1) які мае адносіны да людзей, да чалавека, напр. чалавекападобны, чалавекалюбец, чалавекалюбства, чалавеканенавіснік, чалавеканенавісніцкі;
• 2) які мае адносіны да магчымасцей ці патрэб аднаго чалавека ў пэўны прамежак часу, напр. чалавека-адзінка, чалавека-доза, чалавека-змена, чалавека-ложак (у бальніцы, лячэбным стацыянары).

чалавекалюб, ✂, м. (кніжн.).

Тое, што і чалавекалюбец.