Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Нахлепяста́цца ’насмяяцца’ (Яўс.). Гл. хлепястицца ’рагатаць’.

На́хлесткі ’падоўжныя бакавыя планкі, што насаджваюцца на капылы ў санях’ (Сл. ПЗБ), параўн. рус. нахлёстка ’верхняя падоўжная планка ў возе ці планка, што набіваецца на капылы ў санях’. Да хлястиць ’біць’, нахлястиць ’набіць’, параўн. у нахлёст ’зверху, наверх (набіць, накласці і інш.)’.

Нахлюме́ндзіцца ’наплакацца’ (Яўс.). Экспрэсіўнае ўтварэнне; параўн. хлюма ’неахайная жанчына’ (Яўс.), гл.

Нахлю́пісты (нахлібпыстый) ’занадта нахілены ўніз’ (драг., З нар. сл.). Да хлюпаць ’падаць’, хлюплы ’прысадзісты, нізкі’, параўн. семантычна падобнае спидзісты ’пахілы, схілены’ ад абдаць; звязана з нахлу́піць ’насунуць’ (Растарг.) з іншым варыянтам кораня *xlup‑ гукапераймальнага характару, параўн. Махэк₂, 200. Гл. ахлу́п.

Нахма́рыцца ’пакрыцца хмарамі; нахмурыцца’ (Нас., Гарэц., Растарг.), нахму́рыцца ’тс’ (Сл. ПЗБ). Да хмарыць, хмурыць ’станавіцца пахмурным, змрочным’, параўн. семантычную паралель балг. дыял. нъоблъчвъм съ ’станавіцца пахмурным, насуплівацца’ (ад облак ’хмара’).

Нахохліцца ’натапырыцца (пра пер’е)’, нахохліць ’натапырыць’ (в.-дзв., Шатал.), ’начасаць, падкруціць’ (ТС). Да хахол, хохлік ’чуб’ (гл.).

На́храп ’цураючыся паху, духу’ (Нас.), ’блізка’: Нахрап не пускае нікога (Ян.). Відаць, са спалучэння *на храп, гл. храпе́ць, храп.

Нахра́пам ’раптоўна, гвалтоўна, супраць жадання’ (Нік., Оч.; Мядзв.), ’нахабна’ (Ян., Растарг.), на́хрыпым ’дзёрзка, нахабна’ (Бяльк.), нахрапкі ’тс’ (Ласт.), рус. нахра́пом ’тс’, укр. нахрапом ’тс’. Ад хра́паць, хропаць ’ламаць з трэскам, біць з шумам’, параўн. рус. нахра́п ’напралом; моцна, вельмі’, нахрапки́ ’напралом (задзірацца, лезці)’ (СРНГ); менш верагодна ад храпе́ць ’хрыпець’, укр. храп, польск. chrap ’злосць’ (параўн. Бернекер, 1, 401; Праабражэнскі, 1, 595; Фасмер, 3, 50). Варбат (Слав. языкозн., 1988, 74) прапануе рус. нахра́п ’дзёрзкасць, нахабства’, польск. chrapka ’жаданне’, славац. sxrapiť ’схапіць’, каш.-славін. sxrapnǫc ’украсці’ аддзяліць ад гукапераймальнага *xrap‑ і ўвесці ў гняздо прасл. *rap‑ з семантыкай ’хапаць, рваць’ з магчымым пачатковым x‑ экспрэсіўнага паходжання.

Нахра́пнік ’зацяжны дождж’ (Ян.). Тлумачыцца, як пераноснае ўжыванне, відаць, ад нахрапнік ’нахабнік’: Вот ужэ дождж, такі нахрапнік, погноіць усе (там жа, 212), параўн. рус. нахрапник ’бессаромны чалавек, нахабнік’; аднак не выключана, што ў аснове дзеяслоў накра́пваць ’патроху капаць’, ад кра́паць ’капаць, імжэць’.

Нахрапу́дзіцца экспр. ’надзьмуцца’. Няясна, магчыма, да храпа ’морда, пыса’ (гл.).