Пі́льніца ’гарачая пара ўлетку, калі шмат работы і мітрэнгі’, ’спешка ў рабоце, пільная патрэба’ (Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.; смарг., Сцяшк. Сл.; в.-дзв., ушац., беш., докш., ЛА, 2). Ад прыметніка пільны (гл. пільна) і суф. ‑іца (< прасл. *‑ica), магчыма, у выніку семантычнай кандэнсацыі словазлучэння, напрыклад, пільная пара ’жніво’ (іўеў., тамсама).
Пі́льня ’тартак’ (Варл.), ’лесапільня’ (пух., Сл. ПЗБ), укр. харк. пи́льня ’тс’, рус. пи́льня ’месца, дзе пілуюць лес пры дапамозе вады, парай, коньмі’. Да пілі́ць 1 (гл.). Суф. ‑ня ўзыходзіць да прасл. ‑ьnʼa, параўн. kolьnʼa ’дрывотня’, stajьnʼa ’стайня’, які пашыраны пераважна на паўн.-слав. тэрыторыі.
Пільсць 1, пілсць ’поўсць, падшэрстак, валасяное покрыва жывёл’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Шатал.), пільсьць ’шчацінне (у кабана)’ (лаг., Шатал.), ’воўна горшай якасці’ (Варл.; Бір. Дзярж.), ’поўсць, якая вылезла пры ліньцы’ (Мядзв.), ’ачоскі ад воўны з пылам’ (Шат.), ’вельмі тонкі лямец, які вырабляўся з рознай шэрсці’ (Нас.). Запазычана з польскай pilść ’тканіна з шэрсці ці з воўны, атрыманая шляхам збівання (валяння) яе, лямец’ (Цвяткоў, 59; Кюнэ, Poln., 87). Узыходзіць да прасл. *pьlstь > бел. поўсць (гл.).
Пільсць 2 ’пілавінне’ (капыл., Сл. ПЗБ; слаўг., капыл., ЛА, 1), пільшч ’тс’ (круп., б.-каш., тамсама). Да піліць 1 (гл.). Суф. ‑сць са зборна-рэчыўным значэннем.
Пільча́к 1 ’кароткая верхняя вопратка з грубага даматканага сукна’ (ТСБМ; стаўб., Нар. сл.). З пінджа́к < пінжа́к (гл.) пры ад’ідэацыі пальто́.
Пільча́к 2 ’пільшчык’ (рас., бялын., ЛА, 3). Да піліць 1 (гл.). Суф. ‑ак называе асобу паводле яе занятку.
◎ Пі́льчык (пыльных) ’пільшчык’ (пін., ЛА, 3). Да піліцьі (гл.).
◎ Пі́льчыць ’разумець’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Няясна. Роднаснае літ. pilkti ’спець, налівацца’ (?).
◎ Пі́льшчык 1 ’чалавек, што пілуе дрэва’ (Бяльк.; паўсюдна, ЛА, 3), ’работнік, які пілуе дошкі’ (Варл.). Да шліцы (гл.).
◎ Пі́льшчык 2 ’рагавы стрыжань пяра птушкі’ (паст., Сл. ПЗБ). Да пішчык (гл.).
◎ Пілю́каць ’пілікаць’, ’рэзаць тупым; пілаваць павольна’, ’часта напамінаць’ (Нас.). Гукапераймальнае. Параўн. таксама пілікаць (гл.).
Пілю́ля ’лякарства, спрасаванае ў форме галачкі’ (ТСБМ). З рус. пилю́ля, якое з франц. pilule (Фасмер, 3, 262) < лац. pilula ’шарык’, ’мячык’ < pila ’мячык’, ’клубок’.
◎ Пілюха́, шлюха ’тонкая мякіна, якая атрымоўваецца ад прасейвання збожжа праз рэшата або шляхам палання’ (Нік. Очерки; Касп.). З ’псяюха, якое ўзыходзіць да літ. pelai ’мякіна’.