Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Рыдня, рыдзіонка ’хата’ (Дмитриев, 241), рэдня́, рыдня́ ’тс’ (Доўн.-Зап., Шн., 23, 191), рыделька ’тс’ (Дэмб.), рыдзелька (свянц., лепей.), рыдзелка (арш.), грэдзенька (віц.), рыдля (Шн.). Нікольскі сцвярджае, гэта месца жыцця святых, суадносячы лексему з дзеясловам рыць, ад якога і паходзіць ры́для ’будыніна, ніжнія вянкі якой знаходзяцца ў зямлі’. Разам з тым ён дапускае, што рыдля — ’гумно’, у якім ток выраўноўваецца рыдлёўкай. Апошняе здаецца непраўдападобным. Хутчэй за ўсё тут маецца семантычны перанос: ’жыллё’ — ’гаспадарчы будынак’. Але гэту лексему не трэба атаясамліваць з брэсц. рыдля ’драўляны каркас у цаглянай сцяне’ (гл.). Бел. рыдня нельга аддзяліць ад віц. грыдня ’дом, хата’, ’гумно, дзе складалі збожа’, ці ад грыня, у якім ‑дн‑ перайшло ў ‑нн‑, а апошняе ў ‑н‑. Калі ўлічыць, што пачатковае г‑ у бел. гаворках магло перад зычнымі знікаць, можна сцвярджаць, што ўсе вышэй пададзеныя варыянты ўзыходзяць да ст.-бел. гридня ’прыбудова да княжацкага палаца, дзе знаходзілася варта або слугі’, ’зала для гасцей’, ’турма’, якое з’яўляецца працягам стараж.-рус. гридня ’памяшканне для целаахоўнікаў’. Апошняе паходзіць ад гридь ’грыдзь’ < ст.-сканд. griđi ’целаахоўнік’ (Фасмер, 1, 458; Лучыц-Федарэц, БЛ, 17, 65–66).

Рыдыкю́ль ’ручная жаночая сумачка’ (ТСБМ). У беларускую трапіла праз польскую або рускую з фр. ridicule, ням. Ridikül, у якія прыйшло з лац. reticulum.

Рыдэлак ’металічная прылада для акучвання бульбы’ (Інстр. 1, 40). Памяншальнае ад ры́дзель (гл.).

Рыжа́ ’іржа’ (Сцяшк. Сл., Сцяц., Жд. 3), ’рудая вада на балоце’ (зэльв., ЛА 2). Ад іржа́ (гл.) у выніку метатэзы, параўн. славац. rzavka ’іржавая вада на балоце’.

Рыжава́нье ’бадзяга, травяністая расліна’ (ПСл). Ад ры́жы (гл.) па колеры расліны.

Рыжаві́ца ’назва хваробы па колеры хворага месца’ (Нар. Гом.). Ад рыжы (гл.).

Рыжак ’падобная на лён расліна’ (Кіс.), рыжу́ха (беласт., Сл. ПЗБ), лён рыжы (Кіс.). Ад ры́жы (гл.) па колеры расліны.

Ры́жанка ’бручка’ (БДА, 859). Ад ры́жы (гл.) па колеры карняплода.

Рыжа́ць ’іржаць’ (Сцяшк.). Ад іржа́ць (гл.) у выніку метатэзы.

Рыжме́ль ’рыжы чалавек’ (Янк. Мат.). Ад ры́жы (гл.) з дапамогай экспрэсіўнага суфікса ‑мель, як глушме́ль ’глухі’, брухме́ль ’пузаты’ (Сцяцко, Афікс. наз., 116).