Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Разма́шчываць, размо́шчываць ’разбіраць падлогу’ (Юрч. СНЛ), размасці́ць ’разабраць падлогу’ (там жа). Ад раз- і масці́ць (гл.), параўн. мост ’падлога’.

Размелькава́ць эмац. ’абдумаць’ (Юрч. СНЛ). Ад мелькаваць ’меркаваць’ (там жа) < меркава́ць (гл.) з дапамогай прыстаўкі раз-; пры гэтым адбылася мена р//л.

Размеркава́ць ’раздзяліць, падзяліць’ (ТСБМ, Др.-Падб.), ’вызначыць паслядоўнасць’, ’падлічыць, вырашыць’ (ТСБМ). Ад меркава́ць (гл.). Развіццё семантыкі ішло ад ’працэс разумовай дзейнасці’ > ’вынік гэтай дзейнасці’.

Разме́ткі ’расліна свінакроп, Spergula’ (Кіс.). Ад рус. размета́ть ’раскідаць’. Матывацыяй паслужыў знешні выгляд расліны — распасцёртыя па зямлі сцяблы.

Размо́ва ’гаворка’, ’мова, вымаўленне’ (ТСБМ), ’размова’ (швянч., Сл. ПЗБ; Бяльк., Гарэц., Шпіл., Булг., Мал., Др.-Падб.), ’рознагалоссе’ (Нас., Гарэц.). Сюды ж размо́вка ’сварка, спрэчка, нязгода’ (Нас.). Да мова (гл.). Хутчэй за ўсё, запазычана з польск. rozmowa ’гаворка; перамова’ (Бел.-рус. ізал., 9).

Размо́згнуць ’разварыцца; разамлець’ (слонім., Нар. словатв.), рус. мо́згнуть ’гніць, псавацца, пакрывацца цвіллю’, мо́зглый ’гнілы’, (про)мо́зглая погода ’сырое, мокрае надвор’е’. Чарных (1, 538) звязвае з мзга < *мъзга < прасл. *mъsga з суф. ‑g‑a, сюды ж таксама стараж.-рус. мꙋзгъ ’ціна’. Узводзяць да і.-е. кораня *meu‑(:*mou‑):*mŭ ’сыры’, ’мокры’, ’брудны’, ’гнілаваты’ з пашыральнікам ‑s‑ (Покарны, 741–742). Іншыя версіі гл.: ЭССЯ, 18, 223–225 (*mězga), 21, 96–97 (*mozgъ). Гл. таксама мазглявы.

Размузне́ць ’стаць мяккім, ператварыцца ў месіва’ (Скарбы). Ад муза́2 (гл.).

Размундзе́рыць ’адкрыць так, каб быў доступ да чаго-небудзь’ (Нар. Гом.). Семантычная інавацыя на базе мундзі́р (гл.) праз ’зняць мундзір’ > ’зняць верхняе покрыва’ > ’раскрыць’.

Размуні́чыць ’разабраць, папсаваць’ (Сцяшк.). Да амуніцыя?

Размэ́нзацца ’расплакацца’ (Сцяшк.). Экспрэсіўнае ўтварэнне з няяснай этымалогіяй ад разма́зацца. Па форме “неапаланізм”.