Пілі́каць (пілі́каті) ’няўмела іграць на скрыпцы’ (Нас., ТСБМ, Варл.), ’рэзаць чым-н. тупым’ (Нас.; ТС; беласт., Сл. ПЗБ; жытк., б.-каш., Мат. Гом.; баран., Сл. Брэс.), ’пілаваць’ (Шат.). Утворана пры дапамозе імітацыйнага суф. ‑ка‑ ад піліць (гл.).
◎ Пілі́льшчык ’насякомае пільшчык’ (карм., Мат. Гом.). З рус. пилильщик ’тс’.
◎ Пілімо́, пільма ’вялікі страўнік’ (паст., лаг., Сл. ПЗБ), ’жывот’ ці ’морда’ (полац., Нар. лекс.). Балтызм. Параўн. літ. pylimas ’месца, куды што-небудзь наліваюць’ (Грынавяцкене, Сл. ПЗБ, 3, 517).
◎ Пі́ліпа (пьілыпа) ’шырокая канава’ (Сл. Брэс.). Няясна. Магчыма, ад уласнага імя Лылып ’Філін’ (?).
Пілі́паўка ’пост перад Калядамі’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ, Бяльк.; іван., Жыв. НС). Укр. пили́півка, рус. фили́повка < Филиппов пост ’тс’. Ад імя св. Філіпа, якое ўзыходзіць да ст.-грэч. φίλ‑ιππος ’аматар коней і язды конна’. Пост у праваслаўных пачынаецца пасля дня св. Піліпа — 27 лістапада.
◎ Піліпе́ц ’кнігаўка’ (брасл., ЛА, 1). Гукапераймальнае (параўн. пікаць j), аднак аформленае пад уплывам уласнага імя Піліп. Аналагічна рус. усх.-сіб. филипка ’кулік, Charadrius hiaticula’.
◎ Піліпоны ’нашчадкі раскольнікаў на Мазыршчыне’ (Лілія.)· Ад імені Піліп < Філін.
Пілі́ць 1 ’пілаваць’ (чырв., З нар. сл.). Адназоўнікавае ўтварэнне. Да піла́ 1 (гл.). Магчыма, пад уплывам рус. пили́ть ’тс’. Сюды ж пі́льшчык ’рабочы, заняты пілаваннем’ (Сл. ПЗБ), пі́льнік ’тс’ (Касп.).
Пілі́ць 2, прыпі́ліваць ’падахвочваць, прымушаць, настойліва і часта нагадваць, прасіць’ (Нас.), польск. pilić, przypilić ’тс’, чэш. píliti, píleti ’спяшацца’, ’падганяць каго-н.’, славен. píliti ’вучыцца’, ’старацца’, ’шчыраваць, рупіцца, дбаць’, магчыма, харв. péliti ’рэкамендаваць’. Прасл. *piliti (sę). Далейшыя сувязі з і.-е. мовамі адсутнічаюць. Няясна (Фасмер, 3, 262). Сюды ж бел. пі́льма пілі́ць ’налягаючы, прымушаць’, рус. уладз. пиль (ж. р.) ’пільніца, жніво, гарачая пара’ і чэш. píle ’стараннасць, дбайнасць’ (< *pil‑ja), польск. pila ’тс’, якое Банькоўскі (2, 579) збліжае з piła (гл. піла, піліць). Ад піліць утвораны прыметнік пільны (гл.).
Пілка ’мяч’ (Шпіл.; Нас.; Сцяшк. Сл.), ’футбол’ (маст., Сл. ПЗБ), ст.-бел. пила, пилка ’мяч’. Запазычана са ст.-польск. piła, piłka ’тс’, якое узыходзіць да лац. pila ’мяч’, ’клубок’ (Насовіч. 414; Булыка, Лекс. запазыч., 118; Банькоўскі, 2, 582). Сюды ж пілэ́чка ’кавалак апрацаванай гліны на адну пасудзіну’ (беласт., ЖНС).
Пі́лны ’хуткі ў рабоце’ (ушац., ЛА, 3). Варыянт з дэпалаталізаваным л, гл. пі́льна, пі́льны. Паводле Станкевіча (Запіскі, 2, 244): “спарадычна ёсьць ацьвярдзеньне l перад цьвёрдым зубным п (н): … пілны”.