Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Раздума́ць ’раздзьмухваць’, ’раздуваць’, раздума́нне ’раздзьмухванне’ (Юрч. СНЛ), рус. смал. раздума́ць ’раздуваць агонь’. Ад дуць (гл.) пад уплывам дзьмуць.

Разду́рбаць ’паволі разбудзіць моцна спячага’ (ашм., Стан.), разду́рдаць ’разбудзіць тармосячы’ (смарг., Сл. ПЗБ), ’разбудзіць не ў час’ (Сцяшк. Сл.), розду́рбаць ’раскатурхаць’ (ТС), разду́рдацца, разду́рбацца ’ачуняць, прачнуцца’ (ашм., смарг., Сл. ПЗБ). Балтызм, параўн. літ. dùrdyti ’калоць’, ’тыкаць’, durdeti ’грымець, грукатаць, трашчаць’. Сюды ж, відаць, і дэфармаванае пад уплывам іншых слоў раздуры́ць ’раскатурхаць’, раздура́ць ’раскатурхваць’, раздура́цца ’прачнуцца’ (Юрч.). Параўн. разгурзацца (гл.).

Раздыхтава́цца ’разгаварыцца’ (Сл. ПЗБ). Няясна. Магчама, утворана ад дыхце́ць ’цяжка дыхаць’ ці ад дыктава́цьпольск. dyktować), гл.

Разе́тка ’сабраныя ў пучок стужка, шнур’, ’маленькі сподачак’, ’элемент арнаменту’, ’прыстасаванне для ўключэння электрычных прыбораў’, ’абажур для электрычнай лямпы ў выглядзе раструба’, ’кружок з адтулінай у сярэдзіне, каб засцерагчы падсвечнік ад кропель стэарыну, воску’ (ТСБМ, Сцяшк.). З ням. Rosette ’разетка (упрыгожанне)’ або франц. rosette ’ружачка’ непасрэдна або праз пасрэдніцтва рускай мовы, параўн. рус. розе́тка з шэрагам значэнняў.

Разёпа ’разява’ (Бяльк., Др.-Падб.; асіп., рагач., Сл. ПЗБ), разе́па ’тс’ (Гарэц.), рус. дыял. разёпа ’разява’. Ад раз- і зяпа (гл.) з экспрэсіўнай менай галоснага.

Раз’ёўзаць ’папэцкаць’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Прыставачнае ўтварэнне са зрухам семантыкі ад ёўзацца ’неспакойна сядзець, рухацца ўвесь час’ (гл.).

Разжану́ць (разжену́ць) ’разагнаць’ (Нас.), жену́ць ’гнаць’ (Нас.). Абагульненне асноў інфінітыва і цяп. ч., параўн. чэш. hnáti, ženu ’гнаць’, ’прымушаць’, серб.-харв. гна̏ти, же̏нем, славен. gnáti, žénem ’гнаць’, ст.-сл. гънати, женѫ ’гнаць’. Да прасл. *gъnati/*ženǫ. Падрабязней гл. ЭССЯ, 7, 196–197. Параўн. жэнуць (гл.).

Разжурэ́цца ’распаліцца’ (шальч., Сл. ПЗБ). Утворана ад жу́раць ’прыгараць, абвуглівацца’ (гл.).

Разжу́хацца ’пасварыцца’ (Янк.). Ад раз- і жу́хаць ’рэзка кідаць’ (гл.).

Разжы́цца ’разбагацець’ (Сл. ПЗБ, Некр.), ’раздабыць, дастаць, пазычыць’ (Бяльк.), разжыва́цца ’багацець’ (Інстр. 3), разжыва́нне ’абжыванне’ (Юрч. СНЛ), разжы́ў ’разжытак’ (Юрч. СНЛ). Ад раз- і жыць (гл.).