Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Ры́поцень ’моцны, пякучы мароз’ (ТС). Ад рыпе́ць (гл.), як ві́скуцень ’вісклівы, пранізлівы вецер’.

Ры́пс ’тоўстая тканіна палатнянага перапляцення ў рубчык’ (ТСБМ), ’нанка’ (Шпіл.), ры́псавы ’нанковый’ (Шпіл.). З франц. reps ’тс’.

Рыпу́нь ’пра рыпенне, няўмелую ігру на гармоніку’ (Янк. Мат.). Ад рыпе́ць (гл.).

Рыпутува́ць ’есці гучна якую-небудзь зеляніну’ (Бяльк.). Гукапераймальнае слова.

Рыс ’радок’ (лаг.). Паланізм, параўн. польск. rys ’рысачка, лінія’.

Ры́са ’лінія, вузкая паласа’, уласцівасць, адметная якасць’, ’аблічча твару’ (ТСБМ; Гарэц.), ры́ска ’рыска’ (Бяльк.), ’паз’ (свісл., Шат.). Праз польск. rys ’рыса’, ’замалёўка’, ’лінія’, rysa ’драпіна’, ’шчыліна’ з ням. Riss ’трэшчына’, ’шчыліна’, ’драпіна’, ’дзюра’ (Брукнер, 472).

Рысава́ць1 ’маляваць пры дапамозе графічных сродкаў’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), рысу́нак ’малюнак’ (ТСБМ), рысу́нак, русы́нак ’малюнак’ (брасл., калінк., Сл. ПЗБ), ’малюнак’, ’чарцёж’ (Байк. і Некр.), рысава́льшчык ’той, хто займаецца рысаваннем’ (ТСБМ). З с.-в.-ням. rizen праз польскую, параўн. польск. rysować ’маляваць’.

Рысава́ць2 ’красаваць (пра збожжа)’ (Сцяц.). Утворана ад красава́ць шляхам адпадзеня пачатковага p‑ і звужэння ненаціскной галоснай (красаваць > расаваць > рысаваць).

Рыса́к ’пародзісты конь’ (ТСБМ), рысакомі ’рыссю’ (Сцяшк.), рысако́м ’рыссю’ (Янк. 1). Няясна. Магчыма, ад ры́скаць (гл.).

Рыса́ць ’рыскаць, не ляжаць на месцы пры перавозцы’ (ТС). Ад ры́скаць (гл.).

Рыск, рыскаўня ’цечка’ (кіраў., ЛА, 1), ваўкі рышчацца, рыску́юць ’гайнююць’ (кіраў., пух., ЛА, 1), ры́скаўня ’зграя сабак у пару спарвання’ (кіраў., НС), серб.-харв. ristati ’скакаць, бегчы’, ц.-слав. riskati ’скакаць, танцаваць’. Лічыцца запазычаннем са ст.-рус. ристати ’бегаць’, ’скакаць’, ’насіцца’ (Фасмер, 2, 204). Да прасл. *riskati (Этимология–1976, 24). Сюды ж рыскура́ства, рыскура́ство, рыскура́т ’распуста’ (слаўг., Нар. словатв.), рыскура́тнік ’распуснік’ (слаўг., Нар. словатв.), рыскура́тны ’распусны’ (слаўг., Нар. словатв.).