кратало́ўка, ‑і, ДМ ‑лоўцы; Р мн. ‑ловак; ж.
Пастка для лоўлі кратоў. Паставіць краталоўку ў пару.
кра́тацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. Рухацца, варушыцца. Ледзь-ледзь краталася толькі бляшанае лісце асін. Броўка. На левай вудзе кратаўся паплавок. Ваданосаў.
2. перан. Абуджацца, узнікаць (пра пачуцці, думкі і пад.). [Стараста] быў узбуджаны і ўсхваляваны, але гэта ўсё не дасягала глыбіні душы, і недзе ў схаваным кутку краталася радасць. Самуйлёнак.
кра́таць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Рухаць, варушыць. Нямнога выйшла нас тады На бераг, Ледзь кратаў я Параненай рукой... Ставер. Заяц.. неяк смешна кратаў раздвоенай губой, насцярожана стрыгучы вушамі. Шахавец.
2. каго-што. Дакранацца да каго‑, чаго‑н.; чапаць. — Глядзі, твой бацька прыйшоў, — раптам кратае Жорыка за рукаў Ромка. Даніленка. Ліхаманкава гарэлі вочы, пальцы правай рукі.. нервова краталі шчаку. Лынькоў.
3. каго-што. Абл. Выклікаць якія‑н. пачуцці; кранаць. Некалькі хвілін у хаце было ціха, нібы яна была пустая. Што адчувала Ліда, Лабановіч не ведаў. Здавалася, што ўсё гэта яе мала кратала. Колас. Апусцелыя палі і лугі навявалі сум. Але ўсё гэта Халусту не кратала. Чарнышэвіч.
кра́тнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць кратнага (у 1 знач.); дзялімасць (у 2 знач.).
кра́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які дзеліцца без астачы на які‑н. лік. Кратны лік.
2. у знач. наз. кра́тнае, ‑ага, н. Цэлы лік, які дзеліцца на другі без астачы.
крато́вы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да крата, належыць яму. Кратовая шкурка. // Зроблены са шкурак крата. Кратовае футра.
крато́н, ‑у, м.
Кустовая або дрэвавая расліна сямейства малачаевых, з насення якой атрымліваюць кратонавы алей.
крато́навы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да кратону. // Атрыманы з насення кратону. Кратонавы алей.
крато́ў, ‑ова.
Які належыць крату. Кратова нара. Кратоў хвост.
кра́ты, ‑аў; адз. няма.
Металічная рашотка на вокнах, на дзвярах. [Вагон] сурова пазіраў на Міколку грознымі вокнамі з тоўстымі жалезнымі кратамі. Лынькоў. Вузкія вокны перакрыжаваны жалезнымі кратамі. Якімовіч. // Агароджа з такіх рашотак. Наперадзе мільгнулі чыгунныя краты агароджы. Самуйлёнак.
•••
За кратамі — у турме (быць, аказацца і пад.).
За краты — у турму (сесці, пасадзіць і пад.).
[Лац. crates.]