Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Кару́нкі ’карункі’ (Нас., Шат., Касп.). Гл. каронкі.

Карх1 ’карак’ (Сл. паўн.-зах.), гл. карак, карк. Экспрэсіўнае к > х.

Карх2 ’пра кашлянне’ (Нар. лекс.). Гл. кархаць1.

Кархавіна ’спіна’ (Сл. паўн.-зах.), да каркавіна, карк, карак (гл.).

Кархаві́нне ’макрота, якая выдзяляецца пры кашлі’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Шатал.), да кархаць© (гл.), не зусім ясна агаласоўка рэгулярнага суфікса.

Кархаві́нне ’жабіна ікра’ (Сл. паўн.-зах.), пераносна да папярэдняга. Кантамінацыя з кракавінне (гл.).

Ка́рхаць1 ’кашляць’ (Нас., Бяльк., Др.-Падб., Грыг.), ’харкаць’ (Гарэц.). Кантамінацыя харкаць і кашляць.

Ка́рхаць2 ’біць у патыліцу’ (Нас.), ла кархі (гл.).

Ка́рхаць ’каркаць злавеснай птушкай’ (Нік. Напаў.), да каркаць з экспрэсіўнай зменай к > х (параўн. карх%).

Кархе́лік ’чалавек, што часта кашляе, кархае’ (Бяльк.), да кархицьх (гл.) з падвойнай рэгулярнай суфіксацыяй: карх‑ел‑ік.

Кархі́ ’пра нездаровае кашлянне’ (Нар. лекс.). Гл. карх і.

Карце́нне ’непакой, трывога, турбота’ (Юрч.), да карцець (гл.).

Карце́ць ’карцець, хацецца’ (Нас., Касп., Бяльк., Шат.), ’трывожыць, непакоіць’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ, Юрч., Янк. 1), ’згараць ад нецярплівасці штосьці зрабіць’ (Гарэц.), укр. кортить кого ’карціць зрабіць што-небудзь, падмывае зрабіць што-небудзь’, рус. кортеть ’карцець, адчуваць боль’. Апошняе значэнне можа быць крытэрыем для рэканструкцыі семантыкі праславянскага слова. Да яго добра пасуе серб.-харв. кр̀тити ’мучыць’, параўн. семантыку ў выразе тыпу «пакутлівае жаданне» або «знемагаць, чакаючы што-небудзь». Балтыйскія паралелі да прасл. kъrtiti (параўн. яшчэ балг. къртя ’ламаць, біць’, рус.-ц.-слав. чрьсти ’рубіць’): літ. kir̃sti ’рубіць’, лат. cirst (Слаўскі, 2, 71–72). Гл. таксама кароткі.

Карце́ч праз польск. kartecza, kartacz з ням. Kartätsche < італ. cartoccio ’папяровы пыж’ (Слаўскі, 2, 88).