Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Прачва́ра ’жартаўнік; гарэзнік; пранырлівы’ (нясвіж., драг., Сл. ПЗБ), прочва́ра (ТС), прачвэ́ра (карэл., Сцяшк. Сл.) ’тс’. Гл. пачвара, чварыць, чвэ́рыць.

Пра́чка ’шырокая ступня’ (віц., Нар. словатв.). Утворана ад прач1 (гл.) з суф. ‑к‑.

Прачну́цца ’перастаць спаць, прабудзіцца’, ’стаць актыўным, выйсці са стану застою, спакою’, ’з’явіцца, выявіцца (пра пачуцці, уласцівасць, якасць)’, дыял. варыянты прочкну́цца, прочихну́цца, прочхну́цца (Нас., Дзмітр.) з устаўным ‑х‑ (‑к‑). Рус. дыял. прочну́ться ’прабудзіцца; ачнуцца’, укр. прочну́тися ’тс’. Гл. ачнуцца, ачхнацца; форма прошнулася (гом., Рам.), на думку Карскага (1, 360), у выніку замены ‑с‑ на ‑ш‑; малаверагодна, хутчэй з ‑чн‑, параўн. рушні́к < ручні́к, сма́шны < сма́чны і пад.

*Прачо́мацца, прочомацца ’прачнуцца, апрытомнець’ (ТС). Гл. ачомацца.

*Прачо́мхаць, прочо́мхаты ’пратаптаць (панчоху)’ (Клім.). Да чомхаты (гл. чомхаць) ’шаркаць, шлёпаць’.

Прачува́ць ’прадчуваць’ (шчуч., Сл. ПЗБ). З польск. przeczuwać ’тс’.

Прачу́ліваць ’прыводзіць да прытомнасці; да ўсведамлення зробленага’ (Нас.). Да чулы (гл.).

Прачу́тка ’чутка, гаворка’ (Янк. 3.), без прочу́тку ’без просыпу’ (ТС). Да *прачуць < чуць.

Прачуха́нка ’пакаранне за п’янства, строгае пакаранне за свавольства’ (Нас.), усыпаць прачуха́нца ’моцна пабіць’ (Ян.), даць прачуханкі ’даць наганяй’ (Янк. БФ), прочуха́нец ’прачуханка’ (ТС), ’гультай’ (Сцяшк. Сл.), прачу́хацца ’працверазіцца’ (Шат.), прочы́хацца ’ачухвацца’ (ТС). Рус. дыял. прочуха́нка ’наганяй, нагонка’, укр. дати прочуха́на, прочуха́нкі ’тс’ (гл. Макіенка, Бел.-рус. ізал., 111). Дэрываты ад прачухацца (гл. ачухацца) з суф. ‑анка, ‑анец.

Пра́чык, гл. прач2.