Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Неўмаве́рны ’які не верыць, не спагадае’ (навагр., З нар. сл.), неўмоверны ’неспагадлівы’ (ТС). Утворана на базе фразеалагізма не имаць веры ’не верыць, не даваць веры’ (ТС), непасрэдным утварэннем ад якога з’яўляецца літаратурнае неймаверны ’неверагодны’; фармальная дэфармацыя (и > ў) у выніку дээтымалагізацыі. Гл. імаць.

Неўміру́шчы ’неўміручы’ (Жд. 2, Сл. ПЗБ), niūmiruščy «ў хворага няма адзнакаў набліжэння смерці» (Варл.), ’несмяртэльны; даўгавечны; здаровы’ (Нас.). Паводле Карскага (2–3, 276), такога тыпу прыметнікі маглі ўзнікнуць пад уплывам адпаведных царкоўнаславянскіх дзеепрыметнікаў на ‑щий на базе ўласных утварэнняў на ‑чы, параўн. неўміручы, або пад уплывам прыметнікаў на ‑тчы (параўн. віц. злющий, краснущий), паходжанне якіх застаецца нявысветленым (< *skj ці *s//?), параўн. Карскі 2-3, 46).

Неўнара́й: «Поўнач» не раз у ім схову шукала, «Захад» знаў сілу яго неўнарай» (Купала). Вынікаючае з кантэксту значэнне ’на справе, не на словах’ ’дазваляе звязаць слова з нараіць, раіць (гл.). Няясна.

*Не́ўнік, нэвникъ ’малы гаршчок’ (пін., Мат. сев.-малорус., 2, 17). Няясна.

Неўпрыця́м ’невядома, няўцям’ (Сцяшк., Варл.), неўпрыцямку ’не ў памяці’ (бешан., Нар. сл.). Гл. цяміць, параўн. неўцямкі ’тс’ (ТС).

Не́ўра ’няўмека’ (ельск., Мат. Гом.). Няясна. Магчыма, утварэнне з коранем ‑ўр‑ (< і.-е. иег-), параўн. неўваротлівы ’паваротлівы’ (Мат. Гом.). Гл. вярцець, параўн. аўраць, наўра (гл.), або адпрыметнікавы назоўнік ад неўратны ’несумленны, бессаромны’ (ТС), гл. няўратны.

Неўспадзе́ўкі ’неспадзявана, раптам’ (Касп., Янк. 3., Варл.). Гл. неспадзеўкі.

Неўстаёнцы ’не ўстаяць, рупець (кудысьці)’ (Сцяц.). Выразны паланізм, зыходная форма nieustający ’пастаянны, бесперапынны’.

Неўтахто́ліць (nieūtachtolič) ’не задаволіць’ (Арх. Федар.). Гл. тахтоліць.

Нех ’няхай’ (Сл. ПЗБ). Паланізм (< niech ’тс’).