уце́плены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад уцяпліць.
2. у знач. прым. Які ўцяплілі. Уцеплены абутак.
уце́рпець, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак. (пераважна з адмоўем «не»).
Тое, што і уцярпець. — Напэўна, дырэкцыя прадстаўляе вас да ўзнагароды? — не ўцерпеў пісар. У гэтым запытанні настаўніку пачулася насмешка. Колас.
уце́рці, утру, утрэш, утрэ; утром, утраце; пр. уцёр, уцерла; заг. утры; зак.
1. што. Праціраючы, заставіць якое‑н. рэчыва пранікнуць у скуру і пад. Уцерці мазь. Уцерці пасту.
2. каго-што. Выцерці, абцерці каго‑, што‑н. Адыходзіў мой бацька ў паход, — Слёзы ўцёр мне далоняй гарачаю. Нядзведскі.
•••
Уцерці (падцерці) нос каму — атрымаць верх над кім‑н., паказаць яўную перавагу ў чым‑н.
Уцерці слёзы каму — уцешыць, заспакоіць у горы каго‑н.
уце́рціся, утруся, утрошся, утрацца; утромся, утрацеся; пр. упёрся, уцерлася; заг. утрыся; зак.
1. Увайсці, пранікнуць (у скуру і пад.) пры націранні.
2. Выцерці сабе твар. Уцерціся ручніком. □ Марыля хутка ўцерлася фартухом, каб згладзіць сваё хваляванне. Пестрак.
3. перан. Разм. Праціснуцца, прабрацца, увайсці куды‑н. Мы паціху ўцерліся ў гушчу натоўпу, а затым.. пабеглі дадому. Хадкевіч. // Пранікнуць у якое‑н. асяроддзе хітрыкамі. [Анатоль:] — З’явіўся [Труцькоў] да нас з пасведчаннем ЦК. Гаварыў, што прысланы сюды інструктарам з-за мяжы. Уцёрся да нас. Праўда, нашы падпольшчыкі не вельмі яму верылі і не пасвячалі яго ва ўсе свае справы. Машара.
•••
Уцерціся ў давер’е (давер) — тое, што і увайсці ў давер’е (давер) (гл. увайсці).
уце́ха, ‑і, ДМ уцесе, ж.
1. Радасць, забава. Уцехі лепшай не згадаць малому: Кусалі яблыкі на дзве шчакі, Тапталі залацістую салому, Гарохавыя лушчылі стручкі. Гаўрусёў. // Задавальненне. Абудзіўшыся ўранку ад штуршка, Васіль убачыў над сабою Яўхіма Карча, які, мусіць, вяртаўся з начной уцехі. Мележ. [Усцін Тарасавіч:] Не таіся, было, што ты балюча крыўдзіў жанчын, браў ад іх толькі кароткія ўцехі. Марціновіч. // Той, хто (або тое, што) з’яўляецца крыніцай, прадметам задавальнення, радасці. Гэта, у школу праводзячы сына, Ад глыбінь усяго пачуцця Шэпча маці ўцесе адзінай: — Мір табе, дарагое дзіця! Глебка. — Сад быў яго [Захарыя] уцехай, крыніцай ягоных радасцей, месцам адпачынку. Самуйлёнак.
2. Той, хто (або тое, што) прыносіць радасць, задавальненне. [Жанчына:] — Толькі ў працы і знаходзіш уцеху. Шамякін. Вышамірскаму асталася адна ўцеха — успаміны. Бядуля.
уце́чка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
1. Страта чаго‑н. у выніку выцякання, высыпання і пад. Уцечка вады. Уцечка газу.
2. перан. Перамяшчэнне, пераход на другое месца работы. Уцечка рабочай сілы. // Недазволенае распаўсюджанне якіх‑н. звестак. Уцечка інфармацыі.
уце́шаны, ‑ая, ‑ае.
Дзеепрым. зал. пр. ад уцешыць.
уце́шна,
1. Прысл. да уцешны.
2. безас. у знач. вык. Радасна, прыемна. Я не ведаю, чаму мне так уцешна, Як зазвоніць восень меддзю па лістах. Васілёк.
уце́шнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць і стан уцешнага. Млосную ўцешнасць парушае Варанецкі, які прыйшоў паглядзець, як ідзе сіласаванне. Дуброўскі.