Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

крыжа́к, ‑а, м.

Разм. Тое, што і крыжаносец (у 1 знач.). Па працягу стагоддзяў змагаліся мазуры з нямецкімі захопнікамі за хлеб з роднага поля і за родную мову, пачаўшы гэтую барацьбу яшчэ з крыжакамі. Брыль.

крыжакве́тныя, ‑ых.

Сямейства двухдольных раслін, кветка якіх складаецца з чатырох пялёсткаў, размешчаных крыж-накрыж (напрыклад: капуста, бручка).

крыжа́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.

Вадаплаўная птушка сямейства качыных з цёмна-бурым апярэннем (у самкі) і цёмна-зялёнай галавой і шыяй (у самца).

крыжано́сец, ‑носца, м.

1. Гіст. Удзельнік крыжовых паходаў, які першапачаткова насіў на адзенні крыж з чырвонай тканіны.

2. Жук, шкоднік злакаў, з чорным крыжападобным рысункам на жоўтых надкрылах.

кры́жань, ‑я, м.

Тое, што і крыжанка. Буйны крыжань, ледзь падняўшыся над азярцом, плёхнуўся ў прыбярэжную асаку. Краўчанка.

крыжападо́бны, ‑ая, ‑ае.

Які мае выгляд, форму крыжа. Крыжападобны меч.

крыжа́цкі, ‑ая, ‑ае.

Разм. Які мае адносіны да крыжакоў. Крыжацкія войны.

крыжачо́к, ‑чка, м.

Беларускі народны танец у двухдольным размеры, а таксама музыка да гэтага танца.

крыжо́вы, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да крыжа (у 1–5 знач.).

2. Які па форме нагадвае крыж. Крыжавае скляпенне.

•••

Крыжовы паход гл. паход.

кры́жык, ‑а, м.

1. Памянш. да крыж (у 1, 4 знач.); маленькі крыж. Яніна здымае з сябе залаты крыжык. Козел. — А ты хоць які крыжык заслужыў? Грахоўскі.

2. Тое, што і крыж (у 3 знач.). На графіку з’яўляюцца ўсё новыя і новыя лініі, рыскі, крыжыкі, кружочкі, лічбы. Васілёнак.