Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Бе́раг (агляд значэнняў слова гл. ў Яшкіна). Рус. бе́рег, укр. бе́ріг, польск. brzeg, чэш. břeh, ст.-слав. брѣгь, балг. бряг, серб.-харв. бре̑г і г. д. Прасл. bergъ ’бераг; узгорак, гара’. Гэта слова звязана з ст.-в.-ням. berg ’гара’, авест. barəzah‑ ’гара, вышыня’, ст.-інд. br̥hant‑ ’высокі’, авест. bərəzant ’высокі’, ірл. brí ’гара’ і г. д. Паколькі некаторыя і.-е. мовы сведчаць пра ‑g̑h‑ у гэтым слове (гэта дало б слав. *berzъ), то ёсць версія пра запазычанне слав. слова з герм. моў, але ёсць аргументы і супраць. Гл. Мейе, RS, 2, 69; Траўтман, 30; Ягіч, AfslPh, 30, 457; Бернекер, 49; Машынскі, Pierw., 157; Брукнер, 44; Слаўскі, 1, 46; Фасмер, 1, 153. Параўн. яшчэ бе́раг, ’каляровая палоска на краі хусткі’ (Сцяц. Нар.), ’край пасудзіны, тканіны’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’узлесак’ (Жд.).

Берагчы́. Рус. бере́чь, укр. берегти́, ст.-слав. брѣшти брѣгѫ ’клапаціцца’, ст.-серб. бријѐћи бржем ’ахоўваць’. Прасл. bergti bergǫ, bergti bьrgǫ. І.‑е. *bhergh‑ ’берагчы, ахоўваць, клапаціцца’. Параўн. гоц. baírgan хаваць’, ням. bergen, літ. bir̃ginti ’берагчы’. Фасмер, 1, 153; Траўтман, 31; Бернекер, 49; Слаўскі, 1, 44; Праабражэнскі, 1, 24.

Берало́г. Гл. бярло́г.

Берало́з ’ракіта, Salix fragilis L.’ (Яшкін). Назвы для Salix часта маюць у другой частцы *‑loza, *‑loz. Параўн. бел. вербалоз, укр. верболіз, верболоз, верболоза, краснолоз, чернолоза, чорнолоз і г. д. Мяркуем, што бел. берало́з — гэта скажонае вербалоз (вербало́з > *бервалоз > берало́з), у якім адбыліся метатэзы зычных.

Бе́раст. Гл. бяро́за.

Берасце́нь ’гаршчок, абцягнуты бярозавай карой’ (Бяльк., Касп., Нас.), ’гліняны гаршчок, аплецены дротам’ (Сцяшк. МГ). Рус. бе́рестень. Вытворнае ад бе́раст (гл.), прасл. berstъ. Параўн. Трубачоў, Ремесл. терм., 234.

Бе́рба ’кладка’. Гл. бэ́рва.

Бе́рва ’кладка’. Гл. бэ́рва.

Бервяно́, таксама бервянё, браўно (Сцяшк. МГ). Рус. бревно́, укр. бервено, ст.-польск. bierzwno, bierwiono, чэш. břevno, ст.-слав. брьвъно, бръвъно, серб.-харв. бр́вно і г. д. Параўн. яшчэ бэ́рва. Дакладна рэканструяваць прасл. форму цяжка (гл. Развадоўскі, RS, 1, 251). Таксама цяжка знайсці роднасныя неславянскія формы. Агляд версій гл. Фасмер, 1, 209–210, параўн. Праабражэнскі, 1, 43; Слаўскі, 1, 33; Бернекер, 92.

Бе́рка1 ’бярозавы лес, гай, зараснік’ (Яшкін). Няяснае слова. Магчыма, скарачэнне слоў тыпу беразня́к, беразу́га, беразу́ха, беразя́ка, беразня́. Ці ёсць сувязь з бе́рка2?

Бе́рка2 ’бярозавы сок’ (Касп.), берка, бірка ’бярозавы квас’ (Малчанава, Мат. культ.). Рус. дыял. бе́рька, бе́рика ’тс’. Цёмнае слова. Трубачоў (Эт. сл., 1, 201) думае пра сувязь з bьrati berǫ ’браць’.