Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Крэм1 ’кандытарскі выраб’ (ТСБМ). Праз рус. крем запазычана з франц. creme ’смятанка, крэм’ (Шанскі, 2, 8, 380).

Крэм2 ’дрэва, прыгоднае для вырабу пчаліных борцяў або ўжо прыстасаванае для пчол’ (Яшк.), ’соты ў вулеі, дзве вымерлі пчолы’ (Гарб.). Параўн. рус. крем‑деревцо ’асобнае моцнае разгалінаванае дрэва’, кремь ’моцная будаўнічая сасна, будаўнічы лес’. Да прасл. kromъ (гл. кром1).

Крэ́мень ’цвёрды мінерал, які выкарыстоўвалі для высякання агню’ (ТСБМ, Маш., Яруш.). Укр. кремінь, рус. кремень ’тс’, ст.-слав. кремы, кремене, балг. кремен, макед. кремен, серб.-харв. кре̏мен, славен. krémen ’тс’, польск. krzemień, чэш. křemen, славац. kremeň, в.-луж. křemjeń, н.-луж. kśeḿeń, палаб. kremin ’тс’. Прасл. kremy, kremene. У якасці адпаведніка ў балтыйскіх мовах толькі лат. kręms ’тс’. Да kremъ/kromъ (параўн. кашуб. křem ’крэмень’ і кром1). Гл. кром1. Калі зыходнай формай з’яўляецца kremъ, тады трэба пагадзіцца з тымі, хто тлумачыць марфалогію прасл. kremy, kremene як кантамінацыйную: kremъ пад уплывам kamy, kamene (крэмень — цвёрды камень) (Траўтман, 141; Атрэмбскі, LP, 1, 136–138). Параўн. яшчэ Тапароў, K–L, 176–177; Махэк, LF, 72. 75.

Крэ́мзаць ’неакуратна, невыразна пісаць або чарціць’ (ТСБМ, КЭС, лаг.). Гл. крэмсаць.

Крэ́мзка ’рыска’ (КЭС, лаг.). Да крэмзаць (гл.).

Крэміна́ ’баразснка ў зубе каня’ (ТС). Да крама. крамка (гл.).

Крэмса́ла ’жалеза, якім высякаюць агонь з крэменю’ (Мат. АС, Мат. Гом.). Кантамінацыя крэсала (гл.) і крэмень (гл.).

Крэ́мсаць ’псаваць, неахайна рэзаць’ (Жыв. сл.). Да крамсаць (гл.).

Крэ́ндзель ’вітая здобная булка’ (ТСБМ). Рус. крендель з ням. Kringel, Krengel. Аб пераходзе > гл. Мартынаў, Слав. акком., 63.

Крэ́ніць ’нахіляць набок (судна, самалёт)’ (ТСБМ). Запазычана праз рус. кренить з гал. krengen ’тс’ (Шанскі, 2, 8, 383).

Крэ́нтам ’абы-як’ (Сцяшк. Сл.), крэнтам‑вэнтам з польск. krętu‑wętu ’то тут, то там’ (Слаўскі, 3, 101).