Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Каркадзе́д, каркадзедак ’падлетак, што не расце, ліліпут’ (Янк. III), да карнадзед. Параўн. карналы (гл.) ’кароткі’, карноткі (гл.) ’тс’. Каркадзед < карнидзед пад уплывам карк (гл.).

Каркадо́н ’скокі на свята Купалы’ (Мухл.). Няясна.

Карка́жа «малы некі хлопец расце, каркажа» (Сл. бел. нар. фраз.). Да каржак (гл.), каржакаваты (гл.) ’невысокі, каранасты’. Гл. таксама каркажаваты.

Каркажава́ты ’каржакаваты’ (Нар. лекс.). Само тлумачэнне сведчыць аб паходжанні (гл. каржакаваты).

Карка́лі ’пусткі’ (Нар. лекс.). Няясна.

Каркалі́на ’крывое, кусцістае дрэва’ (Нар. сл.). Да *kork‑alь, korkъ ’адгалінаванне’. Параўн. макед. крак ’адгалінаванне, галіна’. Адсюль *kork‑alь ’галінасты’. Ад каркаль утварылася каркаліна.

Каркалі́сты ’крывы, кусцісты’ (Нар. сл.). Таксама ад каркаль з дапамогай суфікса ‑іст‑ (гл. каркаліна).

Карканос ’з кароткім носам’ (Федар. VII). Ад карнанос. Параўн. ст.-рус. кърноносъ ’кірпаносы’.

Карка́с ’касцяк’ < рус. каркас < франц. carcasse ’касцяк’ (Фасмер, 2, 200).

Ка́ркаць (пра крык варон), укр. каркати, рус. каркать ’тс’. Іншаславянскія паралелі маюць іншую фанетычную структуру і шэраг іншых значэнняў, якія суадносяцца толькі як гукапераймальныя: чэш. krkáti ’адрываць’, славац. kŕkať ’квакаць’, польск. karkać ’кудахтаць’, серб.-харв. kŕkati ’хлябтаць’, славен. kȓkati ’гудзець’ (аб пчолах). Агульная форма гэтых заходне- і паўднёваславянскіх слоў: kъrkati. Маюць бліжэйшую паралель у літ. kūrkti ’квакаць’. Што датычыцца ўсходнеславянскіх паралелей, то для іх нельга дакладна рэканструяваць архетып. Мы дапускаем karkati, якое цяжка суаднесці з kъrkati, з аднаго боку, і з літ. kar̃kti ’кудахтаць’, з другога; у якасці паралелі да апошняй літоўскай формы мы б чакалі бел. *карокаць і ўсх.-слав. паралелі з поўнагалоссем (Слаўскі, 2, 78).