Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вя́ліцца ’прагна хацець чаго-небудзь’ (Нас.). Можна меркаваць, што гэты дзеяслоў звязаны з вя́ліць (гл.) і спачатку ўжываўся як метафара.

Вя́ліць, вя́лы. Рус. вя́лить, вя́лый і г. д. Да слав. *vęd‑ ’вянуць’ (гл.). Зыходным для ўсх.-слав. слоў з’яўляецца *vędl‑ (аддзеяслоўнае ўтварэнне на ‑l‑).

Вяльмава́ць ’частаваць’ (Касп.). Мабыць, вытворнае ад ве́льмі (першапачаткова ’вельмі частаваць’).

Вяльмо́жа ’вяльможа’ (БРС). Ст.-рус. вельможа, рус. вельмо́жа, укр. вельмо́жа (з XV ст. у форме вельможа, велможа), польск. wielmoża, чэш. velmož, ст.-слав. вельможа, балг. велмо́жа. Складанае слова (першая частка да *velьjь ’вялікі’, гл., другая да *mog‑ti ’магчы’). Гл. Праабражэнскі, 1, 71; Фасмер, 1, 290; Брукнер, 616; БЕР, 1, 133. Махэк₂ (683) мяркуе, што чэш. velmož, як і рус. вельмо́жа, — гэта зваротныя ўтварэнні ад прыметніка *velьmožьnъ (гэта азначае, што назоўнік з’явіўся пазней). Сюды ж бел. вяльмо́жны (Мал., Нас., Шат.). Ст.-бел. вельможный, велеможный (з XVI ст.; Булыка, Запазыч.), рус. вельмо́жный, укр. вельмо́жний, польск. wielmożny (старое і wielemożny) і г. д. Бел. вяльмо́жства ’магутнасць’ (Гарэц.), здаецца, не мае адпаведнікаў у польск. мове і ўтворана на бел. глебе. Можна ставіць пытанне, ці бел. вяльмо́жа, вяльмо́жны не з’яўляюцца запазычаннямі з польскай мовы (так думае Булыка, Запазыч., 59)? Да гэтага трэба дадаць, што і ўкр. вельмо́жа, вельмо́жний маюць не фанетычную форму (замест *вільмо́жа, *вільмо́жний). Уплыў ст.-слав., рус. або польск. мовы?

Вяльмо́жны. Гл. вяльмо́жа.

Вяльмо́жства ’магутнасць’. Гл. вяльмо́жа.

Вянгля́рня (Шат.). З польск. wędlarnia (Шат.).

Вяндлі́на (БРС, Сцяшк. МГ), вянглі́на ’тс’ (Сцяшк. МГ, Шат., Нас.). З польск. wędlina ’тс’ (Шат.). Нас. памылкова звязваў гэта слова з вя́ліць.

Вяно́к ’вянок’ (Сцяшк. МГ); ’кутас у поясе’ (Шатал.); ’нізка цыбулі’ (Сцяшк. МГ, Шатал.). Слав. *věnъkъ да *viti ’віць’. Першапачаткова ’сплеценае’. Аб этымалогіі ўсёй групы слоў гл. ве́нік.

Вя́нуць. Ст.-рус. вянути, рус. вя́нуть, укр. вʼя́нути, ст.-слав. оувѧдати, чэш. vadnouti, польск. więdnąć, балг. вя́на, серб.-харв. ве́нути і г. д. Прасл. *vędnąti, ‑vędati. Лічыцца роднасным са ст.-в.-ням. swintan, ням. schwinden ’тс’. Гл. Фасмер, 1, 375. Ад *vęd‑ суфіксам ‑l‑ ўтворана *vędl‑ ’вялы’, якое ляжыць у аснове дзеяслова вя́ліць.