Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вале́жнік ’ламачча ў лесе’ (Сцяшк. МГ, КТС). Да валеж2.

Вале́й ’пажаданы’ (Яруш.); ’лепей’ (КЭС, Гарэц., Шн.). Узыходзіць да польск. woleć ’аддаваць перавагу, жадаць, хацець’, але семантычна з’яўляецца ўласнабеларускім утварэннем, на што ўказвае Брукнер (630), адзначаючы, што слова сустракаецца ў пісьменнікаў з Беларусі (Ходзька, Сыракомля). Параўн., аднак, рус. вале́й, воле́й ’лепей’. Укр. воліти, волити ’жадаць, хацець’, волісь, воліся ’лепей, пажаданей’. Магчыма, таксама, што валей непасрэдна ад воля, як рус. параўнальная ступень воре́й па якаснаму значэнню назоўніка вор. Словаўтваральная і семантычная паралель: рус. охотней (< *охотный) < хотеть.

Валейбалі́ст (БРС). З рус. волейболист.

Валейбо́л (БРС). Праз рус. волейбол (Крукоўскі, Уплыў, 80) з англ. volleyball (Шанскі, 1, В, 147; Рудніцкі, 1, 465).

Ва́лен. Гл. вэлюм.

Ва́ленка ’цёплая хустка’ (ДАБМ, 946; Сцяшк. МГ), валёнка ’цёплая шапка’ (Некр., КЭС, Жд.) > ва́лянка ’вялікая хустка на плечы’ (Янк. II). Суфіксальныя ўтварэнні ад валены < валіць2. Параўн. Рудніцкі, 1, 301.

Вале́нта ’хвароба’ (Бір. Дзярж.): «каб цябе валента кінула», валянтова ’прыпадкі’ (КЭС). З польск. Walenty (?), Параўн. чэш. valentinsky, якое Ф. Барташ тлумачыць так: «Дзіця, народжанае на святога Валянціна, будзе валянцінскае, г. зн. будзе хварэць на прыпадкі» (Барташ, 474).

Вале́нтнасць ’уласцівасць атама далучаць іншыя атамы’ (КТС). З рус. валентность (Крукоўскі, Уплыў, 89).

Вале́т (БРС). Праз рус. валет з франц. valet ’слуга’ (Праабражэнскі, 1, 63; Шанскі, 1, В, 11; Рудніцкі, 1, 300).

Ва́лец ’жорны’ (Мат. Гом.). Рус. вальц, валец, укр. валець ’тс’. Праз польск. walec < ням. Walze (Рудніцкі, 1, 301).