Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Ко́жан ’кожны’ (Нас., Жыв. сл., КЭС, лаг). Гл. кожны.

Ко́жны ’кожны’ (ТСБМ, Бяльк., Нік. Очерки). Укр. кожний (< кождний). Параўн. бел. кожды. Гл. кажды.

Ко́жур ’безрукаўка з аўчын’ (Сцяшк. Сл.). Да кожа (гл.).

Ко́зарыца ’сухая трава’ (Сцяшк. Сл.). Да каза2 ці казань‑

Ко́зачка ’невялікая лавачка пад ногі’ (Жд. 2). Гл. каза11.

Ко́зка1 ’трыножак’, ’сажань’ (Мат. Гом.). Гл. казан.

Ко́зка2 ’бакас’ (Мат. Гом.). Параўн. укр. козарка ’від дзікай гусі’, рус. казара, казарка ’тс’. Магчыма, цюркскага паходжання (тур. kaz ’гусь’) (Булахоўскі, 3, 238). Параўн. ЕСУМ, 2, 340.

Ко́зка3 ’грыб саркадон чарапічны’ (ТС). Гл. каза6.

Ко́злік1 ’умацаванне саламянай страхі’ (Мат. Гом., Хар.). Параўн. казёл3.

Ко́злік2 ’конік’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. казёл12.

Ко́злікі1 ’рдзест’ (ТС). Параўн. козлік (гл.).

Ко́злікі2 ’заплеценыя валасы’ (Ян.). Магчыма, да казелю (гл.).

Ко́злы ’азярод’ (Мат. Гом.), ’прыстасаванне для пілавання дроў’ (ТСБМ), ’апора ў выглядзе перакрыжаваных слупкоў’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. казёл2.

Ко́зны ’гульня’ (Нар. словатв.). У Нар. словатв. (261) гаворыцца аб тым, што «У козны гулялі, як з бежанства прыехалі», а таксама: «…гуляць «у козны» тое, што і «у бабкі». Пры апісанні гульні ў бабкі (там жа, 259) адзначаецца, што стараліся «збіць як найбольш бабак, з якіх кожная мела цану». Таму можна лічыць, што набор бабак называўся казна. Рус. казна ’скарбніца’ была запазычана ў часы «бежанства». Параўн. там жа: «Як прыехалі з Расеі, то ўсе ў банкі хлопцы гулялі».