Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вужава зелле ’граздоўнік звычайны, Botrychium lunaria Sw.’ (Кіс., 24); ’вужоўнік, Ophioglossum L.’ (Крывіч, 4, 1923). Рус. змеиный язык, серб. змијински език і змиинска травчица ’тс’. Назва з’яўляецца, магчыма, варыяцыяй перакладу лац. назвы (ophis — змяя і glossa — язык) (Сіманавіч, 325).

Вужаві́нне ’скінутая ў час ліняння скура вужа’ (БРС). Вытворнае ад асновы прыметніка вужов‑ пры дапамозе суф. ‑інне, як бацвінне.

Вужа́ка1 ’змяя, вуж’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Яруш., Гарэц., Мядзв., Інстр. II, Мат. Гом.); ’мінога Lamperta mariae Berg’ (З жыцця); ’злая, хітрая жанчына’ (Нас.). Рус. ужа́ка, укр. вужа́ка. Ад вуж1 (гл.) пры дапамозе суф. ‑ака.

Вужа́ка2 ’ядавіты грыб’. Ад вуж. Гл. вужоўкі.

Ву́жар, вужа́рына ’выпаленае месца ў лесе, на балоце; яма ад выбранага торфу і травы’ (Яшк.). Гл. выжар.

Ву́жачкі ’расліна касач жоўты, Iris pseudacorus L.’ (Гарэц., Кіс., 68). Рус. ужик, узик ’шабельнік балотны, Comarum palustre’, укр. ужачкі ’касач жоўты’. Як заўважае Аненкаў (178), рус. ужик, відавочна, з узик ад узкий паводле формы лісця. Параўн. іншыя назвы гэтай расліны: касач, рус. косатик, сабельник. Але ў гэтым выпадку для бел. і ўкр. слоў цяжка вытлумачыць словаўтварэнне. Відавочна, тут больш прыймальным з’яўляецца разгляд гэтай назвы як памяншальнай ад вужака > вужачка > вужачкі.

Вужва́ ’прывязка, якой прымацоўваецца біч да цапільна’ (ДАБМ, 829, 138, Ліс.). Гл. вужышча. Параўн. таксама вуж, вужык.

Вужла́к ’нарасць, жаўлак’ (БРС). Няясна. Магчыма, ад гуз, гузак ’нарасць, жаўлак, шышка’ з іншай суфіксацыяй і заменай г на в у выніку ўспрымання яго як пратэзы (гл., напр., вугнявіць з гугнявіць і дыял. вузыр ’камель снапа’ з гузыр ’тс’). Параўн. каш. gužel, gužlak ’шышка, нарасць’.

Вужля́нак ’пралаза, праныра, дасціпны чалавек’ (Бяльк.). З выжлянё (гл. выжел) з дапамогай суф. ‑ак.

Вужні́шча ’вяроўка’ (Мат. Гом.). Гл. вужышча.

*Вужо́вае малако́, вужо́вэ молоко ’малачай кіпарысавы, Euphoria cyparissias L.’ (Бейл.). Ад вуж. Параўн. сербскую народную назву малачая звычайнага Euphorbia L. — змијско (змијино) млеко і ням. Wolfsmilch (Сіманавіч, 191). Аб матывах намінацый гл. вужовыя ягады.