Рубе́ж ’мяжа чаго-небудзь або паміж чым-небудзь’, ’дзяржаўная мяжа’, ’лінія абаронных збудаванняў’ (ТСБМ), ’кант, грань’ (Гарэц.), рубѣжъ ’граніца’ (Шымк. Собр.). Укр.рубі́ж ’край, мяжа; засечка’, рус.рубе́ж ’рубеж’, балг.ръбе́ж ’мяжа, мяжа паміж палямі’. Стараж.-рус.рубежъ ’засечка; знак мяжы’ (Сразн., 3, 179). З прасл.*rǫbežь ’метка, засечка’, вытворнага з суфіксам ‑ežь > ад *rǫbati, *rǫbiti ’сячы’ (гл. рубаць, рубіць) (БЕР, 6, 361; Чарных, 2, 125). Паводле Якабсона, рубеж ёсць царкоўнаславянская форма ў адносінах да рубёж ’высяканне лесу’ (Трубачоў-Фасмер, 3, 510).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зачы́р ’паз у ніжняй частцы бочкі, цэбра’ (гродз., З нар. сл.). Паводле формы, бязафіксны наз. ад дзеяслова зачырыць (Касп.), зачырці. Знач. кораня чыр‑ павінна быць ’рэзаць’. Сапраўды, у Насовіча маем чыркаць (нажом) ’рэзаць’, чыркану́ць ’рэзануць’. Гэта, відаць, варыянт і.-е. кораня *(s)ker‑ ’рэзаць’ (Покарны, 1, 938 і наст.), да якога з рознымі чаргаваннямі ўзыходзяць, магчыма, куртаты, курносы, чарот (гл.), рус.черта, чертить, літ.kertù, kir̃sti ’сячы, удараць’ і які мае тут форму čir‑ (параўн. čersti, Трубачоў, Эт. сл., 4, 75–76); гл. яшчэ Фасмер, 4, 349.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
крышы́ць, крышу́, кры́шыш, кры́шыць; незак.
1.што. Наразаць дробнымі кавалкамі. Крышыць сала. Крышыць цыбулю. □ Анежка, якая стаяла каля стала і крышыла капусту, разгубілася так, што выпусціла нож з рук.Броўка.// Расціраць, раздрабняць на невялікія часткі, ператвараць у крошкі. Крышыць хлеб курам.
2.каго-што. Разм. Ламаць, руйнаваць, разбіваць на часткі. Крышыць, ломіць вецер І платы і стрэхі.Купала.Адмыслова малаток адбойны У забоі крышыць скібы вугалю.Звонак.// Забіваць, нішчыць. Як пайшлі глушыць І мячом крышыць, — Парадзелі раці.Пушча.//перан. Ліквідаваць, разбураць. Рабочы клас пачаў ламаць і крышыць устоі старога свету.«ЛіМ».
3.Разм. Накідваць крошак дзе‑н. Не крышы на падлогу.
Крышыць на капусту — сячы на дробныя часткі (мячом, шабляй і інш.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Засе́к ’месца для захавання збожжа, мукі ў свірне, клеці’. Рус.дыял.за́се́к ’тс’, укр.за́сі́к ’тс’, польск.zasiek ’тс’, ’засека’, чэш., славац.zásek ’засека’, чэш. таксама ’ўдар тапаром; надрэз, зроблены такім чынам’, славен.zasèk ’засека’, ’удар тапаром’, серб.-харв.за́сек ’надрэз’, макед.засек ’тс’, ’хвароба хатняй жывёлы’. Ст.-рус.засѣкъ ’засек’ (XV ст.), ст.-бел.засѣкъ ’тс’ (XVI ст.). Утворана ў прасл. ад zasěkati, zasěkti (< za‑sěk‑ti, гл. сячы) са спецыялізацыяй значэння, першапачаткова, відаць, ’тое, што засякаецца’ > ’агароджа’; параўн. асек. Параўн. XII научно-методич. конф. северо-западной зоны. Л., 1970, с. 91.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
hash
[hæʃ]1.
n.
1) се́чанае мя́са; тушані́на
2) бязла́дная мешані́на, блытані́на f.
3) непара́дак -ку m., недарэ́чнасьць f.
to make a hash of a matter — папсава́ць спра́ву
to settle one’s hash —
а) прыму́сіць каго́сь змо́ўкнуць
б) расквіта́цца з кімсь
2.
v.t.
1) сячы́ на дро́бныя кава́лкі
2) блы́таць, псава́ць што
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
pelt
I[pelt]1.
v.i.
1) кі́даць, атакава́ць, напада́ць на каго́
The boys were pelting the dog with stones — Хлапцы́ шпурля́лі камяня́мі ў саба́ку
2) ліць; сячы́(пра дождж, град)
3) сьпяша́цца
2.
n.
1) кі́даньне n.
2) ху́ткасьць f.
at full pelt — по́ўным хо́дам
II[pelt]
n.
1) нявы́рабленая аўчы́на
2) ску́ра
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Рубі́н, ’каштоўны камень чырвонага колеру’ (ТСБМ). Рус.руби́н, польск.rubin, чэш.rubín, серб.-харв.ру̀би̑н, балг.руби́н. Ст.-бел.рубинъ са ст.-польск.rubin < ням.Rubin < познелац.rubinus ’рубін’ < ruber або rubeus ’чырвоны’ < і.-е.*reudh‑, роднаснага да руды, гл. (Брукнер, 466; Фасмер, 3, 511; Булыка, Запазыч., 288).
Рубі́н2, рубі́ха ’драўляны брусок з насечкамі для качання бялізны’ (Касп.). Ад рубіць ’сячы’ (гл.) са словаўтваральным значэннем ’прадмет — вынік дзеяння’. Падобныя ўтварэнні з суфіксам ‑ін‑ (аднак, жаночага роду): лупіна, адбоіна ’адбіты кавалак’ і інш., з суфіксам ‑іх‑а (‑ых‑a): жаць (жмуць) — жмыха (магілёўскі рэгіянальны, нерэгулярны тып).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сек ‘даўняя мера вагі сыпкіх цел ёмістасцю 12 кг’ (Сл. ПЗБ; в.-дзв., Нар. сл.). Ст.-бел.секъ (ссекъ) пераважна ў магілёўскіх актах ‘адзінка колькасці мяса’ (Скурат, Меры, 145; Ст.-бел. лексікон), ‘мера сыпкіх цел’: семенʼя лняного секов два (Яблонскіс, 210). Скурат (там жа) лічыць вытворным ад *sěkti ‘сячы’, што сумніўна ў сувязі з вышэй прыведзеным значэннем. Хутчэй за ўсё, балтызм, параўн. літ.síekas ‘мера вагі (зерня) = 6 гарцаў, г. зн. каля 20 л’, лат.síeke ‘тс’, якія далей звязаны з літ.síekti ‘спрабаваць дасягнуць чаго-небудзь’, seikʼti ‘вымяраць мерамі’. Аб апошніх словах гл. Фрэнкель, 781; Мюленбах-Эндзелін, 3, 857.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сты́чань ‘сакавік’ (Нас.), ‘студзень’ (Сцяшк.; воран., Шатал.; астрав., вільн., Сл. ПЗБ). З польск.styczeń ‘студзень’, некалі і ‘люты’. Ст.-бел.стычень ‘студзень’ (XVI ст., Ст.-бел. лексікон) з ст.-польск.styczeń (Булыка, Лекс. запазыч., 157). Польскае слова з першаснага *sěčьnь < прасл.*sěča ‘высяканне дрэў’ ад прасл.*sěkti ‘сячы’ з суф. *‑ьnь, якое потым было скантамінавана з *tyka ‘жэрдзь, палка’. Назва першапачаткова абазначала час года, калі сякуць дрэвы, таму што ў гэты час яны маюць вельмі мала соку; гл. Борысь, 585. Параўн. сечань. Народна-этымалагічна ўсведамляецца як вытворнае ад стыка́цца ‘сустракацца’ (гл.), так і ў Насовіча (Нас., 620).