Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вы́курстаць ’выселіць, выгнаць’ (КЭС, лаг.). Польск. уст. з Літвы kurstać ’будзіць, абуджаць, падганяць’. Запазычанне з літ. (pa)kìrsti ’абуджацца, адкрываць вочы (пасля сну)’, якое звязана абляутам з kar̃das ’паўторны гук’, kardìntis ’станавіцца прыметным’, апошнія словы ў сваю чаргу звязаны з kir̃sti ’біць, удараць, рубіць’ (параўн. слав. čersti ’рэзаць’) (гл. Фрэнкель, 258 і наст.).

Вы́кшчэны, вы́кшчэнец ’той, які стаў хрысціянінам’ (Нас.). Да выксціць (гл.).

Вы́лажыць (БРС), ’кастрыраваць’ (Шат., Шатал.). Гл. лажыцца, легчы. У апошнім значэнні параўн. ням. legen (einen Hengst legen lassen ’кастрыраваць жарабца’). Але гэта значэнне магло з’явіцца і як вынік суаднесенасці дзеясловаў вылажыць і выкласці.

Вы́лазка (БРС). Рус. вы́лазка, укр. ви́лазка. Ад вылазіць з дапамогай суф. ‑ка або ад *вылаз, бязафікснага вытворнага да вылазіць з тым жа суфіксам; параўн. рус. вы́лаз, укр. ви́лаз.

Вылам (БРС), рус. вы́лом ’дрэва, якое вырвана з коранем’, укр. ви́лом ’адтуліна, пралом’, польск. wyłom, wyłam ’глыбокая даліна ў гарах’, чэш. дыял. vyłoma ’дзедзічная маёмасць’. Бязафікснае ўтварэнне ад вы́ламіць.

Вылапо́кій ’з вытарашчанымі вачамі’ (З нар. сл., мсцісл.). Рус. смал. волопо́кий ’лупаты’. Метатэза з лупаво́кій ’тс’.

Вы́латаць ’дабыць, знайсці, выпрасіць’ (КЭС, лаг.). Гл. лата, латацца.

Вы́лаў (БРС, Сцяшк., Інстр. II). Рус. вы́лов, укр. ви́лов, польск. wyłów, чэш. výlov. Бязафікснае ўтварэнне ад вылавіць (гл.).

Вы́лва ’вадзяны грэбень, падняты ветрам, хваля’ (Яшк.). Мяркуючы па месцы націску, запазычанне з польск. wełna, wełma. Але канчатковае ‑ва тлумачыць цяжка.

Вы́лезці (БРС, Гарэц., Яруш., Касп.), вы́лізьць (Бяльк.), вылаза́ты ’выходзіць (аб коласе)’ (Выг. дыс., стол., нараўл.). Гл. лезці.