Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

СкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

Вы́жалапаць ’выжлуктаць, выхлебтаць’ (Сцяц., Зэльв.). Запазычанне з польск. wyżlopać ’выхлебтаць, прагна выпіць, апаражніць’, якое ў сваю чаргу з літ. žliaũbti ’прагна есці, лопаць, аплятаць’ (Малько, Бел.-польск. ізал., 90).

Вы́жан ’зжатае месца на ніве’ (Бяльк.). Рус. вы́жин, укр. ви́жин ’жніво’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выжынаць (гл. жаць).

Вы́жануць ’выгнаць’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Сцяшк.). Запазычанне з польск. wyżenąć ’тс’, новага інфінітыва дзеяслова gъnati ад асновы цяперашняга часу žen‑ (гл. гнаць).

Вы́жар ’месца, дзе калісьці выгарала балота, трава, лес; яма з вадой на месцы выгаралага торфу’ (Маш., Сержп., 1, Некр., Талстой, Георг., 197); ’багністае балота’ (ДАБМ, 993); ’малая яма, запоўненая вадой’ (Талстой, Геогр., 197); выжа́ры ’балота’ (Сцяшк.), вы́жары ’балота, на якім выгараў, торф’ (Шатал.). Укр. палес. ви́жар ’невялікая лагчынка’ (Марусенка, Полесье, 220), польск. wyżar ’выгараўшае месца на балоцістай ці тарфяністай глебе, дзе ў вільготную пагоду збіраецца вада’ (Нітшэ, 209). Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вы́жарыць: Але арэал распаўсюджання і незвычайная для ўсходнеславянскіх моў семантыка дзеяслова наводзяць на думку аб магчымасці калькіравання літ. išdaga ’выгар, выжар’ (< dagà ’гарачыня, спёка’) (Чэкман, вусн. паведамл.).

Выжа́ра ’выпаленае месца ў лесе або на балоце’ (БРС); ’запоўненая вадой яма на балоце ад выгараўшага торфу, адно’ (БРС, Шат.). Гл. выжар.

Вы́жарня ’выгараўшае месца ў лесе, акно ў балоце’ (стаўб., Прышч. дыс.). Ад выжар або выжара (гл.) пры ’дапамозе суф. ‑ня.

Выжа́рына (БРС), вы́жарына ’гразкае месца на балоце ці сенажаці’ (Шат.). Ад выжар або выжара пры дапамозе суф. ‑іна.

Выжа́рышча (с.-г.) ’падсека, месца ў лесе, выпаленае пад сяўбу’ (БРС). Ад выжар пры дапамозе суф. ‑ішча.

Вы́жбарыцца ’выпарыцца, добра напарыцца ў лазні’ (Бяльк.). Відавочна, з вышпарыцца; гл. шпарыць ’абліваць кіпятком; біць, удараць’. У адносінах замены шпжб параўн. бел. шпурляць, польск. szpurać, укр. і рус. жбурлять, жбурляти.

Вы́жла ’гончая сука’ (БРС, Сцяшк.); ’хітры, пранырлівы чалавек; пра таго, хто віжуе’ (Нас., Шат., Сцяшк., Сцяц., З нар. сл., Мат. Гом.). Гл. выжал.