про́бка ж.
1. (кора пробкового дуба) ко́рак, -рку м.;
2. (для закупорки) ко́рак, -рка м.; за́тычка, -кі ж.;
3. эл. про́бка, -кі ж.;
4. перен. (скопление) зато́р, -ру м., про́бка, -кі ж.;
◊
глуп как про́бка дурны́ як пень (як бот);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
tabaka
tabak|a
ж. (для нюхання) табака;
ciemny jak ~a w rogu — дурны, як пень (як бот);
(on) nie wart i niucha ~i уст. (яму) грош цана
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Stroh
n -(e)s сало́ма
ein Bund ~ — аха́пак сало́мы
◊ er hat ~ im Kopf — ≅ ён дурны́ як пень [як бот]
léeres ~ dréschen* — таўчы ваду́ ў сту́пе; пераліва́ць з пусто́га ў паро́жняе
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Ба́бак ’ахапак ільну, вынесенага з сушні за адзін раз для апрацоўкі’ (Мат. АС, Шкл.), ба́бык, аба́бак ’малая ўкладка снапоў на полі’ (ДАБМ, 877). Мабыць, таго ж паходжання, што і аба́бак (гл.) ’мэндлік’. Але гэта не зусім яснае ўтварэнне. Хутчэй за ўсё назва аба́бак ’мэндлік’ была перанесена на ’ахапак ільну’ (а аба́бак ’мэндлік’, мабыць, аддзеяслоўнае ўтварэнне: абабіцца ’стаць падобным да бабы’, параўн. ба́ба ў значэнні ’круглыя, вялікія прадметы’; да марфалогіі параўн. Мяркулава, Очерки, 176–177).
Бабак, бабака ’дурань, безгаловы’ (Інстр. лекс.). Напэўна, метафарычнае ўжыванне слова бабак ’байбак, бабак’. Параўн. рус. байба́к ’байбак, непаваротлівы, лянівы і дурны чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Stultus nil celat, quod habet sub corde revelat
Дурны нічога не тоіць, што ў сэрцы мае ‒ адкрывае.
Глупый ничего не скрывает, что в сердце имеет ‒ открывает.
бел. Што ў мудрага на думцы, у дурнога на языку.
рус. Человек с коротким умом обзаводится длинным языком. Собака ‒ и та без нужды не лает, а дурачина, как оси на, шебаршит без причины. Что у дурака на уме, то и на языке. Длинный язык с умом не в родстве.
фр. Fol semble sage quand il se tait (Дурак кажется умнее, когда он молчит).
англ.
нем. Jede Elster kommt durch ihr Schwatzen um (Всякая сорока погибает от своей болтовни). Der Schwatzhafte schadet sich selbst (Болтливый вредит себе сам).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
бот I м. сапо́г;
скураны́я бо́ты — ко́жаные сапоги́;
тава́р на бо́ты — сапо́жный това́р;
◊ быць пад бо́там — быть под сапого́м;
дурны́, як б. — глуп, как бара́н;
бо́ты ка́шы про́сяць — сапоги́ ка́ши про́сят;
два бо́ты па́ра — погов. два сапога́ па́ра;
шаве́ц без ~таў — погов. сапо́жник без сапо́г
бот II м., мор. бот
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Ingenio pollet, qui vim natura negavit
Розумам бярэ той, каму прырода адмовіла ў сіле.
Умом берёт тот, кому природа отказала в силе.
бел. Не сілай бярэ, а розумам. Сіла розуму уступае. Конь бярэ сілаю, а чалавек ‒ розумам. Маленькі, ды ўдаленькі, вялікі, ды дурны. Нораў бычачы, а розум цялячы. Даў Бог нораў, а сілай абдзяліў.
рус. Бери в работе умом, а не горбом. И сила уму уступает. Мал, да удал. Невелик узелок, да крепко затянут. Велик верблюд, да воду возят, мал соболь, да на голове носят.
фр. Petit mais brave (Мал, да удал).
англ. Little things are pretty (Маленькие вещи хороши). One good head is better that a hundred strong hands (Одна хорошая голова лучше сотни сильных рук).
нем. Klein, aber fein (Мал, но удал).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Pauper mutatur, si dives efficiatur
Бедны змяняецца, калі робіцца багатым.
Бедный изменяется, если становится богатым.
бел. Тады дурны гардзее, як забагацее. Як пабагацелі, то й папыхацелі. Як забагацеў, дык і завяліся мухі ў носе.
рус. Мужик богатый ‒ что бык рогатый. Посади деревенскую овцу в почёт ‒ будет не хуже городской козы. Не дай Бог свинье роги, а мужику панство. Мужик богатый ‒ что бык рогатый: в тесные ворота и не влезет. Кто в чин вошёл ли сой, тот в чине будет волком.
фр. Il n’est orgueil que du pauvre enrichi (Никто так не чванится, как разбогатевший бедный).
англ. Money is a good servant but a bad master (Деньги ‒ хороший слуга, но плохой господин).
нем. Ein reicher Bauer ‒ ein gehörnter Ochse (Богатый крестьянин ‒ бык с рогами).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
◎ Няра́ха ’неахайны чалавек’ (астрав., ул. інф.), нераха ’няўклюда, неахайны чалавек’ (Ян., ТС), ніриха, нірэха ’неахайны чалавек’ (Сл. ПЗБ), а таксама нярахлівы, нірихлівы ’неахайны’ (Сл. ЦРБ, Сл. ПЗБ), перахавалі ’неахайны, некультурны’ (ТС), рус. неряха ’неахайны чалавек; няўмелы, дурны чалавек’, н.-луж. njerech ’беспарадак, смецце’, ’неахайны чалавек’, njerešny ’бесталковы; нячысты’. Лічыцца вытворным ад прасл. дыял. *грскъ, экспрэсіўна^ ўтварэння ад *rędъ (гл. рад), параўн. н.-луж. rech ’парадак; чысціня’, рус. ряха ’франціха’, ряхаться ’выстройвацца, прыбірацца’, нарядный ’прыбраны’ і пад. (Шустар-Шэўц, 14, 1014; Фасмер, 3, 66). Дапушчэнне балтыйскага паходжання (Смулкова, Лекс. балтызмы, 39) не мае падстаў, гл. Лаўчутэ, Балтизмы, 146. Значэнне ’няўклюда’ можа быць звязана з рехацца ’поркацца’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кру́чаны, ‑ая, ‑ае.
1. Зроблены, прыгатаваны шляхам скручвання. Кручаная пража. Кручаныя дубцы.
2. Разм. Хворы на шаленства (пра жывёл). Кручаны сабака. // Нясталых, несур’ёзных паводзін (пра чалавека). — І скажыце, ці не дурны, ці не кручаны хлопец. Як да вайны трэба было ў школу хадзіць ды вучыцца, дык яго за кніжку не загнаць было. А цяпер дзень і ноч чытае. Арабей. Хлопцы пакеплівалі з Макара, расказвалі такое, ад чаго Макар чырванеў, згараў ад сораму і крыўды ды кляўся, што ніколі не гляне на кручаную няверную Ядвісю. Асіпенка.
3. перан. Няроўны, неспакойны, заблытаны. — Жыццё тваё, чалавеча... Якое яно.. нейкае кручанае. Дуброўскі.
4. Разм. З няроўнымі сцёбламі, касымі слаямі (пра дрэва, драўніну). Хмызняк быў нейкі нялюдскі: каравы, кручаны, цвёрды, як жалеза. Маўр. // Кучаравы, пакручасты (пра валасы).
•••
Кручаны мяч гл. мяч.
Кручаны ўдар гл. удар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)