дурны́
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
дурны́ |
дурна́я |
дурно́е |
дурны́я |
| Р. |
дурно́га |
дурно́й
дурно́е |
дурно́га |
дурны́х |
| Д. |
дурно́му |
дурно́й |
дурно́му |
дурны́м |
| В. |
дурны́ (неадуш.)
дурно́га (адуш.) |
дурну́ю |
дурно́е |
дурны́я (неадуш.)
дурны́х (адуш.) |
| Т. |
дурны́м |
дурно́й
дурно́ю |
дурны́м |
дурны́мі |
| М. |
дурны́м |
дурно́й |
дурны́м |
дурны́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дурны́
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, субстантываваны, ад’ектыўнае скланенне
|
адз. |
мн. |
| м. |
- |
| Н. |
дурны́ |
дурны́я |
| Р. |
дурно́га |
дурны́х |
| Д. |
дурно́му |
дурны́м |
| В. |
дурно́га |
дурны́х |
| Т. |
дурны́м |
дурны́мі |
| М. |
дурны́м |
дурны́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дурны́, -а́я, -о́е.
1. 3 абмежаванымі разумовымі здольнасцямі; бесталковы.
За дурной галавой нагам неспакой (з нар.).
2. Які не выяўляе розуму, пазбаўлены разумнай разважлівасці.
Задаць дурное пытанне.
Дурныя паводзіны.
3. у знач. наз. дурны́, -о́га, м., дурна́я, -о́й, ж., мн. -ы́я, -ы́х. Тое, што і дурань (у 1 знач.).
Дурному закон не пісан (прыказка).
◊
Дурны як бот; дурны як пень (разм., груб.) — пра разумова адсталага чалавека.
Няма дурных! — выказванне нязгоды з кім-н., адмаўленне выконваць што-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дурны́
1. (лишённый ума) глу́пый;
д. чалаве́к — глу́пый челове́к;
2. (бестолковый, неразумный) глу́пый, дура́цкий;
д. ўчы́нак — глу́пый (дура́цкий) посту́пок;
~но́е стано́вішча — глу́пое (дура́цкое) положе́ние;
3. в знач. сущ. дура́к; глупы́ш;
◊ д. як пень (як бара́н, як бот) — глуп как си́вый ме́рин;
~ны́я гро́шы — шальны́е де́ньги;
крыча́ць ~ны́м го́ласам — крича́ть благи́м ма́том;
~ны́я жа́рты — глу́пая шу́тка;
з ~но́га ро́зуму — от (с) большо́го ума́;
няма́ дурны́х! — нет дурако́в!;
на маю́ ~ну́ю галаву́ (дурны́ ро́зум) — по моему́ сла́бому разуме́нию...;
за ~но́й галаво́й нага́м неспако́й — посл. дурна́я голова́ нога́м поко́я не даёт;
пашлі́ ~но́га, а за ім друго́га — посл. дурака́ пошлёшь, а за ним и сам пойдёшь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дурны́, ‑а́я, ‑о́е.
1. Разумова абмежаваны, тупы; неразумны. Дурная галава. □ Жылі тры браты: два разумныя, а трэці — дурны. Якімовіч. // Наіўны, неспрактыкаваны, нездагадлівы. Лявон важна сказаў: — Дурныя вы, могілкі — самае бяспечнае месца. Асіпенка. // Які выражае разумовую абмежаванасць, сведчыць аб дурасці. — Калі сустрэнеш папа на дарозе — не к дабру, — кажуць людзі. Міхалка плюе, нібы верыць у гэты дурны забабон. Бядуля. // Выпадковы, беспадстаўны. Дурны смех.
2. у знач. наз. дурны́, ‑о́га, м. Тое, што і дурань. Дурному закон не пісан. Прыказка.
3. Варты асуджэння; дрэнны, непрыемны. [Караневіч:] Была адна дурная гісторыя, пра якую мне не хочацца гаварыць. Крапіва. — Я гэта табе кажу для таго, каб ты зразумела мяне і не дакарала за мой дурны і недаравальны ўчынак. Лобан. / у знач. наз. дурно́е, ‑о́га, н. Дурное лезе ў галаву.
4. Цяжкі, благі. Нешта садніла сэрца ў Ганны, настрой дурны навяваўся на яе. Нікановіч.
•••
Дурны як бот; дурны як баран — пра разумова адсталага чалавека.
Дурным голасам гл. голас.
З дурнога розуму гл. розум.
Няма дурных! гл. няма.
Як на маю дурную галаву (мой дурны розум) гл. галава.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дурны́ ’дурны і да т. п.’ Рус. дурно́й, укр. дурни́й, чэш. durný, серб.-харв. ду̑ран ’запальчывы, злы’ і г. д. (агляд форм у Трубачова, Эт. сл., 5, 163). Утварэнне (прасл. *durьnъ) ад прасл. *durъ ’дзікі; наравістасць; шаленства; дурасць’, *durь ’дурасць; шаленства; галавакружэнне і г. д.’ (гл. Трубачоў, там жа, 162–163), якія звязаны, магчыма, са слав. *duxъ, *duti (Трубачоў, там жа, 162; іншыя версіі вельмі няпэўныя). Параўн. ду́рань, дуры́ць, дурэ́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дурны, неразумны, безразважны, вар'яцкі; дурацкі, дурачыны, прыдуркаваты, бязмозгі, безгаловы, тупагаловы, цвердалобы, недапечаны, ідыёцкі (разм.); тупы, пусты (перан.) □ не ў сваім розуме, не пры сваім розуме
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
бязмо́згі, -ая, -ае (разм.).
Дурны, бесталковы.
Б. баран.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дурно́цце
‘дурны чалавек’
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
дурно́цце |
| Р. |
дурно́цця |
| Д. |
дурно́ццю |
| В. |
дурно́цце |
| Т. |
дурно́ццем |
| М. |
дурно́цці |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дурно́цце
‘дурасць; дурны чалавек’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
дурно́цце |
| Р. |
дурно́цця |
| Д. |
дурно́ццю |
| В. |
дурно́цце |
| Т. |
дурно́ццем |
| М. |
дурно́цці |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)