Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ПрадмоваСкарачэнніКніга ў PDF/DjVu

кукава́цца, кукуецца; незак., безас. (звычайна з адмоўем).

Пра здольнасць зязюлі кукаваць. — А зязюлі не пачуеш ужо, — заўважыў Міканор. — Коласам падавілася. Пачне кукаваць, а не кукуецца — кашляецца: кха, кха... Бялевіч.

кукава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; незак.

1. Ствараць гукі, падобныя на «ку-ку» (пра зязюлю). У лесе было ціха. Кукавала зязюля. Мітусіліся на высокіх соснах вавёркі. Курто.

2. перан. Разм. Цярпець нягоду; гараваць. — Добра, што загадзя перасялілі нас у дамы, — часта гаварыла маці, — а то кукавалі б у палатцы. Даніленка.

ку́калка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

Адна са стадый у развіцці насякомага, на якой знікаюць лічынкавыя органы і развіваюцца органы дарослага насякомага. Кукалка шаўкапрада. □ — Спачатку .. [вусень] абкукліваецца. Кукалка хаваецца ў лясным подсціле. Там з яе нараджаецца матыль. Мяжэвіч.

кука́н, ‑а, м.

Вяровачка, на якую нанізваюць злоўленую рыбу, каб апусціць яе ў ваду да канца лоўлі. Тады хлопец згінаецца, выцягвае з вады кукан, на які нанізаны акуні, а зверху вялізны толькі што злоўлены шчупак кілаграмаў на шэсць і працягвае ўсю гэту здабычу Лявону. Лупсякоў.

кука́рда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Значок прынятага ўзору на форменнай шапцы. Блішчала залатая лётчыцкая кукарда на фуражцы. Хомчанка.

[Фр. cocarde.]

кукарэ́канне, ‑я, н.

Дзеянне паводле знач. дзеясл. кукарэкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Аднекуль здалёк даляталі дзіцячыя галасы, кукарэканне пеўня. Шамякін.

кукарэ́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Крычаць «кукарэку» (пра пеўня). На вільчыку пуні кукарэкаў певень. Хомчанка. // Пераймаць крык пеўня.

кукарэ́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.

Аднакр. да кукарэкаць.

кукарэ́ку і кукарэ́ку, выкл.

Ужываецца гукапераймальна для абазначэння крыку пеўня. / у знач. наз. Чыстае, свежае ранішняе паветра разносіла .. песні жаваранкаў, шчэбет сумятлівых вераб’ёў, гагатанне гусей і гарластае ку-ка-рэ-ку верханскіх пеўняў. Колас.

•••

Ні бэ, ні мэ, ні кукарэку — нічога не ведае, ні ў чым не разбіраецца.

ку́кіш, ‑а, м.

Разм. Складзеная ў кулак рука з прасунутым вялікім пальцам паміж указальным і сярэднім як грубы жэст у знак здзеку, пагардлівай адмовы; фіга.

•••

Кукіш з’есці гл. з’есці.

Кукіш з маслам — зусім нічога (не даць, не зарабіць, не атрымаць і пад.).