спа́сці, 1 і 2 ас. не ўжыв., спадзе́; спаў, спа́ла; зак.
1. Упасці ўніз, аддзяліўшыся ад чаго-н., не ўтрымаўшыся на чым-н.
Абруч спаў з кадушкі.
2. Пайсці на спад, панізіцца ва ўзроўні (пасля паводкі).
Пасля паводкі вада спала.
3. Стаць меншым у сіле праяўлення, аслабець; меншаючы, знікнуць.
К вечару тэмпература ў дзіцяці спала.
Пухліна на руцэ спала.
◊
Спасці з цела (твару) (разм.) — схуднець.
|| незак. спада́ць, -а́е.
|| наз. спад, -у, М -дзе, м. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Адні́ны ’німфы ў Свіцязі’ (Мухл.) праз польск. undyna ’німфа’ з ням. Undine або непасрэдна з ням. Калі гэта так, новае запазычанне з характэрнай перастаноўкай зычных. Існуе таксама магчымасць іншага рашэння: з літ. vandẽnė ’німфа’ (Скарджус, 265). Апошняе да літ. vanduõ ’вада’ (гл. Фрэнкель, 1194) (Мартынаў, SlW, 67).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Куміна́ ’вір каля берага, дзе вада заварочвае ў напрамку, супрацьлеглым цячэнню’ (Яшк.). Няясна. Гіпатэтычна можна дапусціць, што першасным значэннем куміна было ’балота’. Тады да кумкаць (гл.), кумаць (польск. kumać) ’выдаваць гукі кум‑кум (пра жаб)’. Параўн. крактаць, ’выдаваць гукі крэ‑крэ (пра жаб)’ і кратавінне ’дрыгва’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паза́лкі ’шчолак; брудная вада пасля мыцця бялізны’ (Гарэц., Касп., Бяльк., Сцяшк. Сл., Мат. Гом., Інстр. I; КЭС, бых., шкл.), пазо́лкі (КЭС, мазыр.), пазо́лы (Клім., Влад.), позо́л, позо́лкі, позо́лье, позо́лінье (ТС) ’тс’. Рус. па́золки, укр. па́зілки, па́золки ’тс’. Бязафікснае і з суф. ‑к‑ утварэнне ад пазоліць < зала (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́лынь ’верхавая вада’, по́лань ’тоня’ (докш., Сл. ПЗБ). Да по́лы (гл.), першапачаткова полае (адкрытае, пустое) месца, параўн. по́лоць палянка’ (ЛА, 1), ’лапіна сярод поля, лесу’ (Сл. ПЗБ), поло́ня ’паляна’ (Клім.), ’месца, дзе не ўзышло пасеянае’ (Сл. Брэс.), гл. яшчэ палонка. Словаўтварэнне, як голы — галынь ’паляна’ (ЛА, 1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́дра 1 ’жывёла, Lutra vulgaris’ (БРС, Нас., Бес.). Рус. вы́дра, укр. ви́дра, ст.-рус. выдра, польск. wydra, в.-луж. wudra, н.-луж. hudra, чэш., славац. vydra, серб.-харв. ви̏дра, славен. vídra, балг., макед. ви́дра. Роднасным з’яўляецца літ. ū́dra ’выдра’, ст.-прус. wudro, лат. ûdris, ст.-інд. udráḥ ’вадзяная жывёла’, авест. udrā‑ ’выдра’, грэч. ὕδρος, ὕδρα ’гідра, вадзяная змяя’, ст.-ісл. otr ’выдра’, ст.-в.-ням. ottar ’тс’. Назва ўтворана ад назвы вады; параўн. грэч. ὕδωρ ’вада’, рус. вада (Траўтман, 334; Вальдэ, 449; Фасмер, 1, 367; Шанскі, 1, В, 222).
Вы́дра 2 ’хітры, пранырлівы чалавек’ (Нас., Мат. Гом.). Пераноснае значэнне выдра 1, але не выключана магчымасць і ўтварэння ад выдраць, выдзіраць; параўн. вырва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кіпяці́цца, ‑пячуся, ‑пяцішся, ‑пяціцца; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Награвацца да кіпення. Вада кіпяціцца. // Варыцца ў кіпячай вадзе. Бялізна кіпяціцца.
2. перан. Хвалявацца, гарачыцца, злавацца. [Вартавы:] Бальшавікі, здаецца, бяруць верх!.. Глядзі, як там капітан гэты кіпяціцца! Размахаўся рукамі, як вятрак!.. Мележ.
3. Зал. да кіпяціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лы́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Акругленыя мышцы на задняй частцы нагі (ад калена да ступні) чалавека. Падаткнуўшы спадніцы і агаліўшы лыткі, выбіваюць палотны жанкі і дзяўчаты. Колас. Ногі ўціскаліся ўсё глыбей, вада падступала да лытак, да каленяў, .. ляпіла штаніны да скуры. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
памо́ршчаны, ‑ая, ‑ае.
1. Пакрыты маршчынамі. Потам і слязьмі быў абліты .. [Лявонаў] паморшчаны твар. Чарот.
2. перан. Пакрыты рабізной (аб паверхні вады). І вада ў моры, і бераг.., і неба над цёмна-сіняй, паморшчанай марской роўняддзю здаліся чамусьці надта звычайнымі. Чыгрынаў.
3. перан. Змяты, памяты (пра адзенне).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паналіва́цца, ‑аецца; зак.
1. Наліцца ў вялікай колькасці. Вада паналівалася ў паграбы.
2. Набухнуць ад чаго‑н., напоўніцца чым‑н. — пра ўсё, многае. Вены паналіваліся крывёю. □ Каласы яшчэ не паналіваліся як мае быць, не ацяжэлі і не кланяліся чалавеку ў пояс. Сабаленка. Паналіваліся сокам.. дробныя вішні. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)